Page 35 - Nefes8TÜMÜ_Neat
P. 35

Dokimeion ocaklarında iki çeşit mermer üretilmektedir.   3.1. Ocaklardan Mermer Bloklarının Çıkarılması
                  İlki daha çok heykel ve lahitlerde kullanılan ince tane-  Antik mermer ocakları hakkında tam olarak yeterli bil-
                  li yarı saydam beyaz mermer, ikincisi ise Pavonazzetto   giler olmamakla birlikte antik ocak kalıntıları ve bazı ça-
                  (Menekşe) adı verilen beyaz-sarımsı ince taneli mor da-  lışmalar bu konuda bilgi verebilmektedir. Antik mermer
                  marlı mermerdir (Koch, 2001). Pavonazzetto mermerle-  ocaklarının büyük bir çoğunluğu günümüzde de işletil-
                  ri eski zamanlarda çok saygı görüyor ve çok popülerdi.   mektedir. Günümüz mermer işletme faaliyetlerinden do-
                  Çağdaş standartlara göre çok pahalı inşaat malzeme-  layı antik mermer ocaklarının izleri ya çok büyük zarar
                  leriydi. Roma İmparatorluğu ve daha sonra Bizans dö-  görmüş ya da tamamen yok olmuştur. Antik mermer
                  neminde ağırlıklı olarak renkli mimari malzemeler için   ocakları da günümüzdekiler gibi açık ve yer altı olarak
                  kullanılmıştır (Röder, 1971). Mermerlerin fiyatlarına iliş-  işletilmekteydi (Şekil 4).
                  kin yeterli kanıt olmamasına rağmen fiyatları Diocleti-
                  anus'un Azami Fiyatlar Listesinden öğrenebilmekteyiz.
                  Fiyatları kesin olmasa da birbirleri ile bağlantılı olarak
                  anlaşılabilmektedir. Bu liste, MS 301'de en çok kullanı-
                  lan mermer türlerini listeler ve 19 farklı mermer türü için
                  hem adları hem de maksimum fiyatları gösterir. Renkli
                  mermerlerin fiyatları, standart beyaz mermer fiyatlarının
                  (40 denarii) neredeyse iki katı (foot başına 75 denarii)
                  ila altı katı (250 denarii) arasında değişiyordu. Denizden
                  yaklaşık 250 mil uzakta bulunan Dokimeion'da çıkarılan
                  Pavonazzetto mermerinin fiyatı 200 denarii idi. Pavo-
                 İmparatorluğu  ve  daha  sonra  Bizans  döneminde  ağırlıklı  olarak  renkli  mimari  malzemeler  için
                  nazzetto mermeri, Diocletian tarafından yayınlanan Fi-
                 kullanılmıştır (Röder, 1971). Mermerlerin fiyatlarına ilişkin yeterli kanıt olmamasına rağmen fiyatları
                  yat Listesinde bahsedilen en pahalı mermer olmasına
                 Diocletianus'un Azami Fiyatlar Listesinden öğrenebilmekteyiz. Fiyatları kesin olmasa da birbirleri ile
                  rağmen büyük bir popülariteye sahipti (Borghini, 1992;
                                                                     Şekil 4. Antik mermer ocağı işletme yöntemlerini gösteren diyagram
                                                                      Şekil 4. Antik mermer ocağı işletme yöntemlerini gösteren diyagram (Adam, 2005).
                 bağlantılı olarak anlaşılabilmektedir. Bu liste, MS 301'de en çok kullanılan mermer türlerini listeler ve
                                                                                     (Adam, 2005).

                  Attanasio vd. 2012; Long, 2017).
                 19 farklı mermer türü için hem adları hem de maksimum fiyatları gösterir. Renkli mermerlerin fiyatları,
                 standart beyaz mermer fiyatlarının (40 denarii) neredeyse iki katı (foot başına 75 denarii) ila altı katı  yarı  işlenmiş  sütunlar,  heykeller  ve  lahitler  mermerlerin  hangi  kentlerde,
                                                                      Antik  ocaklarda  bulunan
                  İscehisar (Dokimeion) mermer ocakları, eski zamanlar-
                 (250 denarii) arasında değişiyordu. Denizden yaklaşık 250 mil uzakta bulunan Dokimeion'da çıkarılan
                                                                      nerede ve nasıl kullanıldığına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Antik kentlerdeki önemli yapıların ne
                                                                     Antik ocaklarda bulunan yarı işlenmiş sütunlar, heykeller
                  dan beri binlerce yıldır işletilmektedir. En yoğun çalış-
                 Pavonazzetto mermerinin fiyatı 200 denarii idi. Pavonazzetto mermeri, Diocletian tarafından yayınlanan
                                                                      zaman  yapıldığı  biliniyorsa  ve  hangi  mermerlerin  kullanıldığı  belirlenmiş  ise  (Efes’teki  Celsus
                 Fiyat Listesinde bahsedilen en pahalı mermer olmasına rağmen büyük   ve lahitler mermerlerin hangi kentlerde, nerede ve nasıl
                  maların Roma döneminde yapıldığı Dokimeion (İscehi-bir popülariteye sahipti (Borghini,
                                                                      Kütüphanesinin M.S. 110 yıllarında yapıldığı ve ön sütunlarının İscehisar-Afyon ocaklarından geldiği
                 1992; Attanasio vd. 2012; Long, 2017).              kullanıldığına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Antik
                  sar-Afyonkarahisar) ocağında, o günlerden günümüze
                                                                      gibi)  o  mermerlerin  üretildiği  ocakların  hangi  dönemlerde  işletildiğini  tahmin  etmek  mümkün
                    200 m uzunluğunda, 80-110 m genişliğinde ve 40-50   kentlerdeki önemli yapıların ne zaman yapıldığı bilini-
                                                                      olabilmektedir. Ayrıca antik ocaklarda bulunan seramik parçaları, murçlar ve  el aletleri yardımı ile
                 İscehisar (Dokimeion) mermer ocakları, eski zamanlardan beri binlerce yıldır işletilmektedir. En yoğun
                                                                     yorsa ve hangi mermerlerin kullanıldığı belirlenmiş ise
                                                                      ocakların işletilme tarihleri hakkında fikir yürütülebilmektedir (İleri vd. 2001). Ocaklarda blok elde
                  m derinliğinde bir çukur bırakılmıştır (Röder, 1971; Hirt,
                 çalışmaların Roma döneminde yapıldığı Dokimeion (İscehisar-Afyonkarahisar) ocağında, o günlerden
                                                                     (Efes’teki Celsus Kütüphanesinin M.S. 110 yıllarında ya-
                                                                      etmek için kullanılan antik el aletleri günümüz el aletleri ile benzerlik göstermektedir (Şekil 5).
                  2010). Dokimeion (İscehisar-Afyonkarahisar) ocağında,
                 günümüze 200 m uzunluğunda, 80-110 m genişliğinde ve 40-50 m derinliğinde bir çukur bırakılmıştır
                                                                  Şekil 4. Antik mermer ocağı işletme yöntemlerini gösteren diyagram (Adam, 2005).

                                                                     pıldığı ve ön sütunlarının İscehisar-Afyon ocaklarından
                 (Röder,  1971;  Hirt,  2010).  Dokimeion  (İscehisar-Afyonkarahisar)
                  güncel mermer ocak işletmeciliğinin yayılmacı tehdidine ocağında,  güncel  mermer  ocak
                                                                     geldiği gibi) o mermerlerin üretildiği ocakların hangi
                 işletmeciliğinin yayılmacı tehdidine rağmen az da olsa antik taş kesme izleri hala görülmektedir (Şekil
                  rağmen az da olsa antik taş kesme izleri hala görülmek- Antik  ocaklarda  bulunan  yarı  işlenmiş  sütunlar,  heykeller  ve  lahitler  mermerlerin  hangi  kentlerde,
                                                                     dönemlerde işletildiğini tahmin etmek mümkün olabil-
                 3).                                              nerede ve nasıl kullanıldığına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Antik kentlerdeki önemli yapıların ne
                  tedir (Şekil 3).
                                                                     mektedir. Ayrıca antik ocaklarda bulunan seramik par-
                                                                  zaman  yapıldığı  biliniyorsa  ve  hangi  mermerlerin  kullanıldığı  belirlenmiş  ise  (Efes’teki  Celsus
                                                                     çaları, murçlar ve el aletleri yardımı ile ocakların işletil-
                                                                  Kütüphanesinin M.S. 110 yıllarında yapıldığı ve ön sütunlarının İscehisar-Afyon ocaklarından geldiği
                                                                     me tarihleri hakkında fikir yürütülebilmektedir (İleri vd.
                                                                  gibi)  o  mermerlerin  üretildiği  ocakların  hangi  dönemlerde  işletildiğini  tahmin  etmek  mümkün
                                                                  olabilmektedir. Ayrıca antik ocaklarda bulunan seramik parçaları,
                                                                     2001). Ocaklarda blok elde etmek için kullanılan antik el  murçlar ve  el aletleri yardımı ile
                                                                  ocakların işletilme tarihleri hakkında fikir yürütülebilmektedir (İleri vd. 2001). Ocaklarda blok elde
                                                                     aletleri günümüz el aletleri ile benzerlik göstermektedir
                                                                  etmek için kullanılan antik el aletleri günümüz el aletleri ile benzerlik göstermektedir (Şekil 5).
                                                                     (Şekil 5).

                                                                     3.1.1. Antik Çağlarda Mermer Blok Çıkarma Teknikleri
                                                                     Anadolu’daki birçok mermer ve doğal taş ocakları Hi-
                                                                     titliler, Romalılar, Osmanlılar ve diğer birçok medeniyet
                                                                     tarafından işletilmiştir. Günümüze kadar yapısını bir öl-
                                                                     çüde korumuş olan antik taş ocakları, o devirlerde taşın
                                                                     nasıl çıkartıldığı hakkında bilgi vermektedir. Blokların
                                                                      Şekil 5. Ocaklarda blok elde etmek ve taşları işlemek için kullanılan el aletleri.
                                                                      ana  kayadan koparılmasında  genel olarak  iki yöntem

                 Şekil 3. İscehisar'da (antik Dokimeion) modern taş ocağının (a), antik ocağın(b) ve antik taş kesme
                  Şekil 3. İscehisar'da (antik Dokimeion) modern taş ocağının (a), antik ocağın(b)
                                                                     kullanılmıştır:
                 izlerinin (c, d e) görünümü (©Foto: M. Y. Çelik).    3.1.1. Antik Çağlarda Mermer Blok Çıkarma Teknikleri
                     ve antik taş kesme izlerinin (c, d e) görünümü (©Foto: M. Y. Çelik).

                                                                      Anadolu’daki birçok mermer ve doğal taş ocakları Hititliler,
                 3. ANTİK ÇAĞLARDA MERMERİN YOLCULUĞU                Birinci yöntem, taşta ısıl gerilmeler yaratılarak taşın çat- Romalılar, Osmanlılar ve diğer birçok
                                                                      medeniyet tarafından işletilmiştir. Günümüze kadar yapısını bir ölçüde korumuş olan antik taş ocakları,
                    3. ANTİK ÇAĞLARDA MERMERİN YOLCULUĞU             latılmasıdır. Bu teknikle taş üzerinde bir doğru boyunca
                                                                      o devirlerde taşın nasıl çıkartıldığı hakkında bilgi vermektedir. Blokların ana kayadan koparılmasında
                 Antik çağlarda mermerler, kullanılacağı yere kadar belirli birtakım işlemlerden ve aşamalardan geçerek
                                                                        Şekil 5. Ocaklarda blok elde etmek ve taşları işlemek için kullanılan
                  Antik çağlarda mermerler, kullanılacağı yere kadar belirli
                 ulaşmaktadır. Bu aşamalar sırasıyla:                 genel olarak iki yöntem kullanılmıştır:
                                                                                          el aletleri.
                         Ocaklardan mermer bloklarının çıkarılması
                  birtakım işlemlerden ve aşamalardan geçerek ulaşmak-

                         Mermer blokların düzeltilmesi ve kısmen işlenmesi
                  tadır. Bu aşamalar sırasıyla:                   Şekil 5. Ocaklarda blok elde etmek ve taşları işlemek için kullanılan el aletleri.
                                                                     ateş yakılıp, taş yeterince ısıtıldıktan sonra bu bölgeye
                         Mermerlerin kullanılacağı yere taşınması
                  •   Ocaklardan mermer bloklarının çıkarılması      soğuk su dökülerek taş belirlenen hat boyunca çatlatıl-
                         Mermerlerin yerinde nihai işlenmesi ve kullanımı
                  •   Mermer blokların düzeltilmesi ve kısmen işlenmesi 3.1.1. Antik Çağlarda Mermer Blok Çıkarma Teknikleri
                                                                     mıştır (Albustanlıoğlu, 2000).

                      Mermerlerin kullanılacağı yere taşınması
                  •
                 3.1. Ocaklardan Mermer Bloklarının Çıkarılması                                                                                  4
                    •   Mermerlerin yerinde nihai işlenmesi ve kullanımı  Anadolu’daki birçok mermer ve doğal taş ocakları Hititliler, Romalılar, Osmanlılar ve diğer birçok
                                                                     İkinci yöntem, kesici, delici ve parçalayıcı aletler yardı-
                                                                  medeniyet tarafından işletilmiştir. Günümüze kadar yapısını bir ölçüde korumuş olan antik taş ocakları,
                 Antik mermer ocakları hakkında tam olarak yeterli bilgiler olmamakla birlikte antik ocak kalıntıları ve
                                                                     mıyla, mermerin ana kayayla bağlantısının kesilmesidir.
                                                                  o devirlerde taşın nasıl çıkartıldığı hakkında bilgi vermektedir. Blokların ana kayadan koparılmasında
                 bazı  çalışmalar  bu  konuda  bilgi  verebilmektedir.  Antik  mermer  ocaklarının  büyük  bir  çoğunluğu
                 günümüzde  de  işletilmektedir.  Günümüz  mermer  işletme  faaliyetlerinden  dolayı  antik  mermer mıştır:
                                                                  genel olarak iki yöntem kullanıl

                 ocaklarının izleri ya çok büyük zarar görmüş ya da tamamen yok olmuştur. Antik mermer ocakları da   NEFES  LİK  35
                                                                                         SAYI 08-2023
                 günümüzdekiler gibi açık ve yer altı olarak işletilmekteydi (Şekil 4).
       e-Nefes8.indd   35                                                                                        6.06.2023   00:03:10
                                                                                                                 6.06.2023   00:03:10
       e-Nefes8.indd   35
                                                                                        3                                                    4
   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39   40