Page 36 - Nefes8TÜMÜ_Neat

Bloğun çevresinde açılan kanallar yerine göre ancak bir yadan ayırma işlemi ise külünkle gerçekleştirilirdi (Şekil
aletin çalışmasına imkân verecek kadar (20-30 cm) dar 7). Külünk, iki ucu sivri, saplı bir alettir. Külünk’ün, blok
olabildiği gibi, içine bir insanın sığabileceği kadar (50-60 çevresinde açtığı kanalın genişliği bir işçinin külünkle ça-
cm) de olabiliyordu. Bu yöntemin doğal çatlaklardan ya- lışabileceği kadardır. Dört bir yandan serbest kalan taşın
rarlanma, aşındırma ve kopartma, kanal açma ve kama- alt yüzünü de ayırmak için kama kullanılır. Antik çağda
lama gibi değişik uygulamaları kullanılarak blok üretimi demir ve tahta olmak üzere iki tür kama kullanılmıştır.
yapılmıştır. Tahta kamanın kullanımı, bloğun yataktan ayrılacak olan
yanına, bir sıra şeklinde açılan yuvalara kuru kamanın
Mermerin bulunduğu ana kütleden çıkarılmasında ilk ve yerleştirilip, ıslatılması sonucunda şişmesi ve böylece
Birinci yöntem, taşta ısıl gerilmeler yaratılarak taşın çatlatılmasıdır. Bu teknikle taş üzerinde bir doğru
en basit yol mermer üzerindeki mevcut doğal çatlaklar-
oluşturduğu baskıyla taşı çatlatması esasına dayanır.
boyunca ateş yakılıp, taş yeterince ısıtıldıktan sonra bu bölgeye soğuk su dökülerek taş belirlenen hat
dan yararlanmaktır (Şekil 6). Bu durumda, doğal olarak
boyunca çatlatılmıştır (Albustanlıoğlu, 2000).
blokların büyüklüğü çatlakların boyutları ile belirlenmek- Kamalama tekniği, bloğun sınırları dâhilinde ana kayayı
çevreye bağlayan kayaçlarda yeterli sayıda ve genişlik-
tedir. Çatlaklar kamalama veya balyozla koparma me-
İkinci yöntem, kesici, delici ve parçalayıcı aletler yardımıyla, mermerin ana kayayla bağlantısının
totlarının herhangi birinin uygulanmasıyla genişletilir ve
te kama oyuklarının açılmasıyla blokların çıkartılmasıdır.
kesilmesidir. Bloğun çevresinde açılan kanallar yerine göre ancak bir aletin çalışmasına imkân verecek
kadar (20-30 cm) dar olabildiği gibi, içine bir insanın sığabileceği kadar (50-60 cm) de olabiliyordu. Bu
kütlenin parça halinde koparılması sağlanır. Doğal çat-
Basınçla çalışan hava tabancalarının kullanıldığı modern
yöntemin doğal çatlaklardan yararlanma, aşındırma ve kopartma, kanal açma ve kamalama gibi değişik
zamanlara gelinceye kadar sadece mermer ocaklarında
laklardan yararlanma, mermer bloklarının çıkarılmasında
uygulamaları kullanılarak blok üretimi yapılmıştır. değil her çeşit taş ocağında kullanılan en yaygın yöntem
zaman ve emekten tasarruf sağlayan bir yöntemdir. Do-
ğal çatlaklar taşın sınırlarını belirlediği için bundan sonra olmuştur. Kamaların yerleştirileceği oyukların açılması

Mermerin bulunduğu ana kütleden çıkarılmasında ilk ve en basit yol mermer üzerindeki mevcut doğal
Şekil 7. Kanal açma tekniği kullanılarak taş bloğun çıkarılması (Bessac, 1996) ve bu yöntemle blok
çeşitli şekillerdeki çekiçler ve kesici aletler kullanılarak
yapılacak işlem, manivela ve metal takoz kullanarak taşı
çatlaklardan yararlanmaktır (Şekil 6). Bu durumda, doğal olarak blokların büyüklüğü çatlakların
üretimi yapılmış bir antik ocak görünümü.
çatlak hatları boyunca ana kütleden ayırmaktır. Bir ta-
yapılmıştır (Şekil 8). Kamalama yöntemi başlı başına bir
boyutları ile belirlenmektedir. Çatlaklar kamalama veya balyozla koparma metotlarının herhangi birinin

yöntem olmakla birlikte aynı zamanda diğer yöntemle-
rafı yassılaştırılmış, düz demir bir çubuk olan manivela,
uygulanmasıyla genişletilir ve kütlenin parça halinde koparılması sağlanır. Doğal çatlaklardan
Kamalama tekniği, bloğun sınırları dâhilinde ana kayayı çevreye bağlayan kayaçlarda yeterli sayıda ve
rin tamamlayıcısı olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır.
çatlamış yüzeylerin ayrılmasında ya da bloğun kaldırıl-
yararlanma, mermer bloklarının çıkarılmasında zaman ve emekten tasarruf sağlayan bir yöntemdir.
genişlikte kama oyuklarının açılmasıyla blokların çıkartılmasıdır. Basınçla çalışan hava tabancalarının
ması gibi uzmanlık gerektirmeyen işlerde kullanılmıştır. cak işlem, manivela ve metal takoz
Doğal çatlaklar taşın sınırlarını belirlediği için bundan sonra yapıla Kamaların hangi malzemeden yapıldığı da taşın cinsine
kullanıldığı modern zamanlara gelinceye kadar sadece mermer ocaklarında değil her çeşit taş ocağında
kullanarak taşı çatlak hatları boyunca ana kütleden ayırmaktır. Bir tarafı yassılaştırılmış, düz demir bir
göre değişmektedir. Sert bloklar için metal malzeme
Her zaman istenilen ebatta blok elde etmenin güçlüğü
kullanılan en yaygın yöntem olmuştur. Kamaların yerleştirileceği oyukların açılması çeşitli şekillerdeki
çubuk olan manivela, çatlamış yüzeylerin ayrılmasında ya da bloğun kaldırılması gibi uzmanlık
nedeniyle doğal çatlakların yararlanma yönteminde çat-
çekiçler ve kesici aletler kullanılarak yapılmıştır (Şekil 8). Kamalama yöntemi başlı başına bir yöntem
kullanılırken, yumuşak taş cinsleri için de ahşap kamalar
gerektirmeyen işlerde kullanılmıştır. Her zaman istenilen ebatta blok elde etmenin güçlüğü nedeniyle
olmakla birlikte aynı zamanda diğer yöntemlerin tamamlayıcısı olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır.
lakların sınırladığı boyutta bloklar elde edilebilmiştir. Bu
kullanılmaktadır. Ayrıca blokların altına yerleştirilen ah-
doğal çatlakların yararlanma yönteminde çatlakların sınırladığı boyutta bloklar elde edilebilmiştir. Bu
Kamaların hangi malzemeden yapıldığı da taşın cinsine göre değişmektedir. Sert bloklar için metal
şap kamalara su dökülmesiyle şişmeleri sağlanır. Böyle-
nedenle çok büyük boyutlu arşitrav, sütun veya blokların
nedenle çok büyük boyutlu arşitrav, sütun veya blokların çıkarılmasında kanal yöntemi tercih edilmiştir.
malzeme kullanılırken, yumuşak taş cinsleri için de ahşap kamalar kullanılmaktadır. Ayrıca blokların
likle bloğun altında şişen ahşap kamalar yavaş yavaş taşı
çıkarılmasında kanal yöntemi tercih edilmiştir. altına yerleştirilen ahşap kamalara su dökülmesiyle şişmeleri sağlanır. Böylelikle bloğun altında şişen
çatlatarak ana kayadan ayırmaktadır.
ahşap kamalar yavaş yavaş taşı çatlatarak ana kayadan ayırmaktadır.

Şekil 8. Kamalama tekniği kullanılarak taş bloğun çıkarılması (www.pbs.org) ve kamalama yönteminin
Şekil 6. Doğal çatlaklardan yararlanma yöntemi ile blok üretimi (Korres, 1995)
Şekil 6. Doğal çatlaklardan yararlanma yöntemi ile blok üretimi (Korres, 1995)
Şekil 8. Kamalama tekniği kullanılarak taş bloğun çıkarılması (www.pbs.org) ve
uygulanması. kamalama yönteminin uygulanması.

Kanal açma tekniği, çıkarılmak istenen bloğu ana kayada çevreye bağlayan kayaçlarda yeterli
Kanal açma tekniği, çıkarılmak istenen bloğu ana kayada ve
3.2. Mermer Blokların Düzeltilmesi ve Kısmen İşlenmesi
derinlikte ve genişlikte oyukların açılmasıyla bloğun çıkarılma işlemidir. Çıkarılacak bloğun büyüklüğü
ve çevreye bağlayan kayaçlarda yeterli derinlikte ve ge-

ve boyutlarına bağlı olarak kanal, bir işçinin içinde rahatlıkla çalışabileceği ölçüde geniş ve derin
nişlikte oyukların açılmasıyla bloğun çıkarılma işlemidir.
3.2. Mermer Blokların Düzeltilmesi ve Kısmen İşlenmesi
olabileceği gibi, çekiç, külünk ve kesici aletin çalışmasına imkân verecek genişlik ve derinlikte de
Bloklar ocaklardan çıkarıldıktan sonra taşımayı kolaylaştırmak için bloğun fazlalıkları kesilerek
Bloklar ocaklardan çıkarıldıktan sonra taşımayı kolaylaş-
Çıkarılacak bloğun büyüklüğü ve boyutlarına bağlı ola-
düzeltilmekteydi. Hatta bazı durumlarda yarı
olabiliyordu (Albustanlıoğlu, 2000). Blokların çıkarılması dikey ve yatay kanallar açılarak işlenmiş hale getiriliyordu. Birçok antik mermer ocağı
tırmak için bloğun fazlalıkları kesilerek düzeltilmekteydi.
rak kanal, bir işçinin içinde rahatlıkla çalışabileceği ölçü-
pasalarında bulunan sütun başlıkları, sütunlar, y
yapılmaktaydı. Üst ve ön yüzü açıkta olan bloğun yan ve arka yüzlerini kayadan ayırma işlemi ise arı işlenmiş heykeller bu görüşü desteklemektedir (Şekil
de geniş ve derin olabileceği gibi, çekiç, külünk ve kesici
Hatta bazı durumlarda yarı işlenmiş hale getiriliyordu.
9). Antik dönemlerde blok ve heykellerin yarı
külünkle gerçekleştirilirdi (Şekil 7). Külünk, iki ucu sivri, saplı bir alettir. Külünk’ün, blok çevresinde işlenmiş olarak nakledilmesinin en güzel örneklerinden
aletin çalışmasına imkân verecek genişlik ve derinlikte
Birçok antik mermer ocağı pasalarında bulunan sütun
birisi Şile açıklarında bir gemi batığından çıkarılan yarı işlenmiş zırhlı bir imparator heykelidir. Halen
açtığı kanalın genişliği bir işçinin külünkle çalışabileceği kadardır. Dört bir yandan serbest kalan taşın
alt yüzünü de ayırmak için kama kullanılır. Antik çağda demir başlıkları, sütunlar, yarı işlenmiş heykeller bu görüşü
İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nde sergilen bu eser Marmara adası mermerinden ocaktan çıkarılıp kabaca
de olabiliyordu (Albustanlıoğlu, 2000). Blokların çıkarıl-ve tahta olmak üzere iki tür kama
kullanılmıştır. Tahta kamanın kullanımı, bloğun yataktan ayrılacak olan yanına, bir sıra şeklinde açılan ere ulaşamadan gemi ile beraber batmıştır. Hiçbir heykel
işlenmiş ve gemiye yüklenmiş ancak gideceği y
ması dikey ve yatay kanallar açılarak yapılmaktaydı. Üst
desteklemektedir (Şekil 9). Antik dönemlerde blok ve
veya mimari yapı elemanı bitirilmiş hali ile taşınmazdı. Bu örnekte olduğu gibi fazlalıkları yontularak
yuvalara kuru kamanın yerleştirilip, ıslatılması sonucunda şişmesi ve böylece oluşturduğu baskıyla taşı
ve ön yüzü açıkta olan bloğun yan ve arka yüzlerini ka-
heykellerin yarı işlenmiş olarak nakledilmesinin en güzel
çatlatması esasına dayanır. kütle halinde kullanılacağı yere taşınırdı, taş ustaları oraya gider ve eseri orada bitirir ve malzemenin
örneklerinden birisi Şile açıklarında bir gemi batığın-
görünmeyen bir tarafına geldiği yer ile onu tanımlayan simgeyi taşa kazırdı.
dan çıkarılan yarı işlenmiş zırhlı bir imparator heykelidir.
Halen İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nde sergilen bu eser
Marmara adası mermerinden ocaktan çıkarılıp kabaca
işlenmiş ve gemiye yüklenmiş ancak gideceği yere ula-
şamadan gemi ile beraber batmıştır. Hiçbir heykel veya 6
mimari yapı elemanı bitirilmiş hali ile taşınmazdı. Bu ör-
5
nekte olduğu gibi fazlalıkları yontularak kütle halinde
kullanılacağı yere taşınırdı, taş ustaları oraya gider ve
eseri orada bitirir ve malzemenin görünmeyen bir tara-
fına geldiği yer ile onu tanımlayan simgeyi taşa kazırdı.

Şekil 7. Kanal açma tekniği kullanılarak taş bloğun çıkarılması (Bessac, 1996) ve bu yöntemle blok
Şekil 7. Kanal açma tekniği kullanılarak taş bloğun çıkarılması (Bessac, 1996) ve bu
üretimi yapılmış bir antik ocak görünümü.
yöntemle blok üretimi yapılmış bir antik ocak görünümü.

36 NEFES LİK SAYI 08-2023
Kamalama tekniği, bloğun sınırları dâhilinde ana kayayı çevreye bağlayan kayaçlarda yeterli sayıda ve
genişlikte kama oyuklarının açılmasıyla blokların çıkartılmasıdır. Basınçla çalışan hava tabancalarının
kullanıldığı modern zamanlara gelinceye kadar sadece mermer ocaklarında değil her çeşit taş ocağında
6.06.2023 00:03:12
e-Nefes8.indd 36 6.06.2023 00:03:12
e-Nefes8.indd 36
kullanılan en yaygın yöntem olmuştur. Kamaların yerleştirileceği oyukların açılması çeşitli şekillerdeki
çekiçler ve kesici aletler kullanılarak yapılmıştır (Şekil 8). Kamalama yöntemi başlı başına bir yöntem
olmakla birlikte aynı zamanda diğer yöntemlerin tamamlayıcısı olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır.
Kamaların hangi malzemeden yapıldığı da taşın cinsine göre değişmektedir. Sert bloklar için metal
malzeme kullanılırken, yumuşak taş cinsleri için de ahşap kamalar kullanılmaktadır. Ayrıca blokların
altına yerleştirilen ahşap kamalara su dökülmesiyle şişmeleri sağlanır. Böylelikle bloğun altında şişen
ahşap kamalar yavaş yavaş taşı çatlatarak ana kayadan ayırmaktadır.

Şekil 8. Kamalama tekniği kullanılarak taş bloğun çıkarılması (www.pbs.org) ve kamalama yönteminin
uygulanması.

3.2. Mermer Blokların Düzeltilmesi ve Kısmen İşlenmesi

Bloklar ocaklardan çıkarıldıktan sonra taşımayı kolaylaştırmak için bloğun fazlalıkları kesilerek
düzeltilmekteydi. Hatta bazı durumlarda yarı işlenmiş hale getiriliyordu. Birçok antik mermer ocağı
pasalarında bulunan sütun başlıkları, sütunlar, yarı işlenmiş heykeller bu görüşü desteklemektedir (Şekil
9). Antik dönemlerde blok ve heykellerin yarı işlenmiş olarak nakledilmesinin en güzel örneklerinden
birisi Şile açıklarında bir gemi batığından çıkarılan yarı işlenmiş zırhlı bir imparator heykelidir. Halen
İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nde sergilen bu eser Marmara adası mermerinden ocaktan çıkarılıp kabaca
işlenmiş ve gemiye yüklenmiş ancak gideceği yere ulaşamadan gemi ile beraber batmıştır. Hiçbir heykel
veya mimari yapı elemanı bitirilmiş hali ile taşınmazdı. Bu örnekte olduğu gibi fazlalıkları yontularak
kütle halinde kullanılacağı yere taşınırdı, taş ustaları oraya gider ve eseri orada bitirir ve malzemenin
görünmeyen bir tarafına geldiği yer ile onu tanımlayan simgeyi taşa kazırdı.

6