Page 35 - Nefes8TÜMÜ_Neat

Dokimeion ocaklarında iki çeşit mermer üretilmektedir. 3.1. Ocaklardan Mermer Bloklarının Çıkarılması
İlki daha çok heykel ve lahitlerde kullanılan ince tane- Antik mermer ocakları hakkında tam olarak yeterli bil-
li yarı saydam beyaz mermer, ikincisi ise Pavonazzetto giler olmamakla birlikte antik ocak kalıntıları ve bazı ça-
(Menekşe) adı verilen beyaz-sarımsı ince taneli mor da- lışmalar bu konuda bilgi verebilmektedir. Antik mermer
marlı mermerdir (Koch, 2001). Pavonazzetto mermerle- ocaklarının büyük bir çoğunluğu günümüzde de işletil-
ri eski zamanlarda çok saygı görüyor ve çok popülerdi. mektedir. Günümüz mermer işletme faaliyetlerinden do-
Çağdaş standartlara göre çok pahalı inşaat malzeme- layı antik mermer ocaklarının izleri ya çok büyük zarar
leriydi. Roma İmparatorluğu ve daha sonra Bizans dö- görmüş ya da tamamen yok olmuştur. Antik mermer
neminde ağırlıklı olarak renkli mimari malzemeler için ocakları da günümüzdekiler gibi açık ve yer altı olarak
kullanılmıştır (Röder, 1971). Mermerlerin fiyatlarına iliş- işletilmekteydi (Şekil 4).
kin yeterli kanıt olmamasına rağmen fiyatları Diocleti-
anus'un Azami Fiyatlar Listesinden öğrenebilmekteyiz.
Fiyatları kesin olmasa da birbirleri ile bağlantılı olarak
anlaşılabilmektedir. Bu liste, MS 301'de en çok kullanı-
lan mermer türlerini listeler ve 19 farklı mermer türü için
hem adları hem de maksimum fiyatları gösterir. Renkli
mermerlerin fiyatları, standart beyaz mermer fiyatlarının
(40 denarii) neredeyse iki katı (foot başına 75 denarii)
ila altı katı (250 denarii) arasında değişiyordu. Denizden
yaklaşık 250 mil uzakta bulunan Dokimeion'da çıkarılan
Pavonazzetto mermerinin fiyatı 200 denarii idi. Pavo-
İmparatorluğu ve daha sonra Bizans döneminde ağırlıklı olarak renkli mimari malzemeler için
nazzetto mermeri, Diocletian tarafından yayınlanan Fi-
kullanılmıştır (Röder, 1971). Mermerlerin fiyatlarına ilişkin yeterli kanıt olmamasına rağmen fiyatları
yat Listesinde bahsedilen en pahalı mermer olmasına
Diocletianus'un Azami Fiyatlar Listesinden öğrenebilmekteyiz. Fiyatları kesin olmasa da birbirleri ile
rağmen büyük bir popülariteye sahipti (Borghini, 1992;
Şekil 4. Antik mermer ocağı işletme yöntemlerini gösteren diyagram
Şekil 4. Antik mermer ocağı işletme yöntemlerini gösteren diyagram (Adam, 2005).
bağlantılı olarak anlaşılabilmektedir. Bu liste, MS 301'de en çok kullanılan mermer türlerini listeler ve
(Adam, 2005).

Attanasio vd. 2012; Long, 2017).
19 farklı mermer türü için hem adları hem de maksimum fiyatları gösterir. Renkli mermerlerin fiyatları,
standart beyaz mermer fiyatlarının (40 denarii) neredeyse iki katı (foot başına 75 denarii) ila altı katı yarı işlenmiş sütunlar, heykeller ve lahitler mermerlerin hangi kentlerde,
Antik ocaklarda bulunan
İscehisar (Dokimeion) mermer ocakları, eski zamanlar-
(250 denarii) arasında değişiyordu. Denizden yaklaşık 250 mil uzakta bulunan Dokimeion'da çıkarılan
nerede ve nasıl kullanıldığına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Antik kentlerdeki önemli yapıların ne
Antik ocaklarda bulunan yarı işlenmiş sütunlar, heykeller
dan beri binlerce yıldır işletilmektedir. En yoğun çalış-
Pavonazzetto mermerinin fiyatı 200 denarii idi. Pavonazzetto mermeri, Diocletian tarafından yayınlanan
zaman yapıldığı biliniyorsa ve hangi mermerlerin kullanıldığı belirlenmiş ise (Efes’teki Celsus
Fiyat Listesinde bahsedilen en pahalı mermer olmasına rağmen büyük ve lahitler mermerlerin hangi kentlerde, nerede ve nasıl
maların Roma döneminde yapıldığı Dokimeion (İscehi-bir popülariteye sahipti (Borghini,
Kütüphanesinin M.S. 110 yıllarında yapıldığı ve ön sütunlarının İscehisar-Afyon ocaklarından geldiği
1992; Attanasio vd. 2012; Long, 2017). kullanıldığına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Antik
sar-Afyonkarahisar) ocağında, o günlerden günümüze
gibi) o mermerlerin üretildiği ocakların hangi dönemlerde işletildiğini tahmin etmek mümkün
200 m uzunluğunda, 80-110 m genişliğinde ve 40-50 kentlerdeki önemli yapıların ne zaman yapıldığı bilini-
olabilmektedir. Ayrıca antik ocaklarda bulunan seramik parçaları, murçlar ve el aletleri yardımı ile
İscehisar (Dokimeion) mermer ocakları, eski zamanlardan beri binlerce yıldır işletilmektedir. En yoğun
yorsa ve hangi mermerlerin kullanıldığı belirlenmiş ise
ocakların işletilme tarihleri hakkında fikir yürütülebilmektedir (İleri vd. 2001). Ocaklarda blok elde
m derinliğinde bir çukur bırakılmıştır (Röder, 1971; Hirt,
çalışmaların Roma döneminde yapıldığı Dokimeion (İscehisar-Afyonkarahisar) ocağında, o günlerden
(Efes’teki Celsus Kütüphanesinin M.S. 110 yıllarında ya-
etmek için kullanılan antik el aletleri günümüz el aletleri ile benzerlik göstermektedir (Şekil 5).
2010). Dokimeion (İscehisar-Afyonkarahisar) ocağında,
günümüze 200 m uzunluğunda, 80-110 m genişliğinde ve 40-50 m derinliğinde bir çukur bırakılmıştır
Şekil 4. Antik mermer ocağı işletme yöntemlerini gösteren diyagram (Adam, 2005).

pıldığı ve ön sütunlarının İscehisar-Afyon ocaklarından
(Röder, 1971; Hirt, 2010). Dokimeion (İscehisar-Afyonkarahisar)
güncel mermer ocak işletmeciliğinin yayılmacı tehdidine ocağında, güncel mermer ocak
geldiği gibi) o mermerlerin üretildiği ocakların hangi
işletmeciliğinin yayılmacı tehdidine rağmen az da olsa antik taş kesme izleri hala görülmektedir (Şekil
rağmen az da olsa antik taş kesme izleri hala görülmek- Antik ocaklarda bulunan yarı işlenmiş sütunlar, heykeller ve lahitler mermerlerin hangi kentlerde,
dönemlerde işletildiğini tahmin etmek mümkün olabil-
3). nerede ve nasıl kullanıldığına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Antik kentlerdeki önemli yapıların ne
tedir (Şekil 3).
mektedir. Ayrıca antik ocaklarda bulunan seramik par-
zaman yapıldığı biliniyorsa ve hangi mermerlerin kullanıldığı belirlenmiş ise (Efes’teki Celsus
çaları, murçlar ve el aletleri yardımı ile ocakların işletil-
Kütüphanesinin M.S. 110 yıllarında yapıldığı ve ön sütunlarının İscehisar-Afyon ocaklarından geldiği
me tarihleri hakkında fikir yürütülebilmektedir (İleri vd.
gibi) o mermerlerin üretildiği ocakların hangi dönemlerde işletildiğini tahmin etmek mümkün
olabilmektedir. Ayrıca antik ocaklarda bulunan seramik parçaları,
2001). Ocaklarda blok elde etmek için kullanılan antik el murçlar ve el aletleri yardımı ile
ocakların işletilme tarihleri hakkında fikir yürütülebilmektedir (İleri vd. 2001). Ocaklarda blok elde
aletleri günümüz el aletleri ile benzerlik göstermektedir
etmek için kullanılan antik el aletleri günümüz el aletleri ile benzerlik göstermektedir (Şekil 5).
(Şekil 5).

3.1.1. Antik Çağlarda Mermer Blok Çıkarma Teknikleri
Anadolu’daki birçok mermer ve doğal taş ocakları Hi-
titliler, Romalılar, Osmanlılar ve diğer birçok medeniyet
tarafından işletilmiştir. Günümüze kadar yapısını bir öl-
çüde korumuş olan antik taş ocakları, o devirlerde taşın
nasıl çıkartıldığı hakkında bilgi vermektedir. Blokların
Şekil 5. Ocaklarda blok elde etmek ve taşları işlemek için kullanılan el aletleri.
ana kayadan koparılmasında genel olarak iki yöntem

Şekil 3. İscehisar'da (antik Dokimeion) modern taş ocağının (a), antik ocağın(b) ve antik taş kesme
Şekil 3. İscehisar'da (antik Dokimeion) modern taş ocağının (a), antik ocağın(b)
kullanılmıştır:
izlerinin (c, d e) görünümü (©Foto: M. Y. Çelik). 3.1.1. Antik Çağlarda Mermer Blok Çıkarma Teknikleri
ve antik taş kesme izlerinin (c, d e) görünümü (©Foto: M. Y. Çelik).

Anadolu’daki birçok mermer ve doğal taş ocakları Hititliler,
3. ANTİK ÇAĞLARDA MERMERİN YOLCULUĞU Birinci yöntem, taşta ısıl gerilmeler yaratılarak taşın çat- Romalılar, Osmanlılar ve diğer birçok
medeniyet tarafından işletilmiştir. Günümüze kadar yapısını bir ölçüde korumuş olan antik taş ocakları,
3. ANTİK ÇAĞLARDA MERMERİN YOLCULUĞU latılmasıdır. Bu teknikle taş üzerinde bir doğru boyunca
o devirlerde taşın nasıl çıkartıldığı hakkında bilgi vermektedir. Blokların ana kayadan koparılmasında
Antik çağlarda mermerler, kullanılacağı yere kadar belirli birtakım işlemlerden ve aşamalardan geçerek
Şekil 5. Ocaklarda blok elde etmek ve taşları işlemek için kullanılan
Antik çağlarda mermerler, kullanılacağı yere kadar belirli
ulaşmaktadır. Bu aşamalar sırasıyla: genel olarak iki yöntem kullanılmıştır:
el aletleri.
 Ocaklardan mermer bloklarının çıkarılması
birtakım işlemlerden ve aşamalardan geçerek ulaşmak-

 Mermer blokların düzeltilmesi ve kısmen işlenmesi
tadır. Bu aşamalar sırasıyla: Şekil 5. Ocaklarda blok elde etmek ve taşları işlemek için kullanılan el aletleri.
ateş yakılıp, taş yeterince ısıtıldıktan sonra bu bölgeye
 Mermerlerin kullanılacağı yere taşınması
• Ocaklardan mermer bloklarının çıkarılması soğuk su dökülerek taş belirlenen hat boyunca çatlatıl-
 Mermerlerin yerinde nihai işlenmesi ve kullanımı
• Mermer blokların düzeltilmesi ve kısmen işlenmesi 3.1.1. Antik Çağlarda Mermer Blok Çıkarma Teknikleri
mıştır (Albustanlıoğlu, 2000).

Mermerlerin kullanılacağı yere taşınması
•
3.1. Ocaklardan Mermer Bloklarının Çıkarılması 4
• Mermerlerin yerinde nihai işlenmesi ve kullanımı Anadolu’daki birçok mermer ve doğal taş ocakları Hititliler, Romalılar, Osmanlılar ve diğer birçok
İkinci yöntem, kesici, delici ve parçalayıcı aletler yardı-
medeniyet tarafından işletilmiştir. Günümüze kadar yapısını bir ölçüde korumuş olan antik taş ocakları,
Antik mermer ocakları hakkında tam olarak yeterli bilgiler olmamakla birlikte antik ocak kalıntıları ve
mıyla, mermerin ana kayayla bağlantısının kesilmesidir.
o devirlerde taşın nasıl çıkartıldığı hakkında bilgi vermektedir. Blokların ana kayadan koparılmasında
bazı çalışmalar bu konuda bilgi verebilmektedir. Antik mermer ocaklarının büyük bir çoğunluğu
günümüzde de işletilmektedir. Günümüz mermer işletme faaliyetlerinden dolayı antik mermer mıştır:
genel olarak iki yöntem kullanıl

ocaklarının izleri ya çok büyük zarar görmüş ya da tamamen yok olmuştur. Antik mermer ocakları da NEFES LİK 35
SAYI 08-2023
günümüzdekiler gibi açık ve yer altı olarak işletilmekteydi (Şekil 4).
e-Nefes8.indd 35 6.06.2023 00:03:10
6.06.2023 00:03:10
e-Nefes8.indd 35
3 4