Page 23 - BROJ 49/GODINA II/SARAJEVO 11.02.2016.

koloniziranog subjekta ne mogu se jed­
nostavno izraziti. Britanci su uspjeli
U savremenoj upotrebi, pojam identi­ samo geografsko srce
teta, kako ističe Richard Mayer, “sugerira
da individua prepoznaje sebe kroz stanje muslimanskog svijeta
ili kvalitet koje dijeli s drugima, bilo da je kolonizirati, tako da su
riječ o rasi, religiji, rodu, seksualnosti, klasi na Arabijskom poluotoku
ili kulturnom porijeklu”. Idejom identiteta
naglašava se društveno­historijska uvjeto­ svoju sliku o Arapima
vanost pojedinca koji se konstituira kroz i islamu nametnuli kao
osjećaj pripadnosti određenoj društvenoj
grupi, ali i kroz različitost i višestruke od­ njihovu sliku o samome
nose s drugim identitetima. Identitet se sebi. Britanski cilj bio
tako ne izražava samo kroz ono što jeste, je, kako piše Hempher,
nego i kroz ono što nije.
U tumačenju pojmova drugosti i iden­ uništenje islamske kulture
titeta postkolonijalna teorija mnogo du­ i predstavljanje islama
guje ideji Jacquesa Lacana o fazi ogledala
u razvoju djeteta. Lacan tvrdi da u razvo­ krutim, neosjetljivim i
ju djeteta postoji faza kada je ono zaoku­ nazadnim
pljeno vlastitom slikom u ogledalu koja
mu omogućava da postane svjesno sebe
i svoje pozicije u okruženju. Činjenica nego se na neki način transformira tom većeg dijela Arabijskog poluotoka, i na
da do slike koju tako formira o sebi dije­ slikom koju preuzima i kojoj teži. U post­ činjenicu da nafta početkom 18. stoljeća
te ne mora doći putem pravog ogledala, kolonijalnom diskursu ovom Lacanovom nije upotrebljavana, prostor Arabijskog
nego mu za njeno formiranje mogu po­ teorijom tumači se odnos između koloni­ poluotoka nije bio zanimljiv kolonijal­
služiti drugi ljudi, govori o značaju koju zatora i koloniziranog: za koloniziranog nim imperijama onako kako im je bila
ova faza ima u njegovom daljem psiho­ čovjeka slika koju kolonizator ima o nje­ zanimljiva Indija, naprimjer. No, upra­
loškom razvoju, kao i o značaju drugog mu bit će presudna u formiranju njegove vo je na tom poluotoku nastala civiliza­
za definiranje sebe. Proces identifikacije, slike o samom sebi. Ta je slika normativni cija koja je sedamsto godina dominirala
po Lacanu, podrazumijeva ne samo da di­ okvir unutar kojeg kolonizirani formira svjetskom geopolitičkom scenom, a svi
jete pokušava povezati sliku koju vidi u vlastiti identitet. muslimani svijeta bili su sentimentalno
ogledalu (ili u drugome) sa samim sobom Lacanove, Saidove i Fannonove teorije vezani za sveti prostor Hidžaza. Stoga je
otvorile su mogućnost novog i drugačijeg Velika Britanija, o čemu su pisali mno­
pogleda na probleme s kojima su se susre­ gi, ne samo muslimanski autori, odlučila
tala afrička i azijska društva u pokušaju kolonizirati ovaj prostor na specifičan na­
odupiranja evropskim kolonizatorima. čin. Britanci su preko svojih špijuna in­
Ipak, postkolonijalni diskurs, nastao na stalirali na Arabijskom poluotoku vjerski
djelima trojice spomenutih autora, pre­ reformatorski pokret koji se predstavljao
više je fokusiran na tipske kolonije da bi kao zagovaratelj povratku izvornim na­
se na osnovu njegovih teorijskih pretpo­ čelima islama, ali je svojim pljačkaškim
stavki razmatralo pitanje identiteta u ne­ pohodima i ubistvima hiljada nevinih
tipičnim kolonijalnim odnosima. Utjecaj muslimana pokazao da je daleko od tih
kolonijalizma i kulturnog imperijalizma načela. Vehabijskom je pokretu islam bio
na područja koja nikada nisu zvanično samo parola pod kojom se provodila volja
bila kolonije zapadnih sila ostao je pot­ Velika Britanije.
puno zanemaren. Britanski špijun Hempher ostavio je
pisani trag o akcijama koje je Velika Bri­
IDEOLOŠKA KOLONIZACIJA tanija provodila na tlu Arabijskog poluo­
SAUDIJSKE ARABIJE toka preko Muhammeda ibn Abdul-Veh­
Saudijska Arabija jedna je od islam­ haba. Njegove bilješke, prvi put štampane
skih zemalja koja zvanično nikada nije 1888. godine, gotovo stotinu godina nakon
bila kolonija. Sve do 1917. godine bila je smrti, doživjele su nekoliko izdanja na en­
formalno u sastavu Osmanskog carstva, gleskom jeziku pod različitim naslovima:
iako su već od kraja 17. stoljeća stvarnu Memoirs of Mr. Hempher, The British Spy
moć u njoj imali lokalni upravitelji. U to the Middle East i Confessions of a Bri-
18. stoljeću na području Nedžda formi­ tish Spy. U brošuri od stotinjak stranica
rana je paradržava s Muhammedom ibn Hempher piše o svojoj ulozi špijuna ko­
Abdul-Vehhabom kao duhovnim i Mu­ jeg je britanska vlada slala na zadatke u
hammedom ibn Saudom kao svjetovnim Indiju, Tursku, Egipat, Irak i na Arabij­
vladarom, koja se skoro dva stoljeća bori­ ski poluotok. Najveći dio rukopisa odnosi
la za prevlast na Arabijskom poluotoku. se na Muhammeda ibn Abdul-Vehhaba i
Na ostavštini ove paradržave formirana ulogu Velike Britanije u nastanku veha­
je Kraljevina Saudijska Arabija. S ob­ bijskog pokreta. Hempher piše da je u
zirom na skromna prirodna bogatstva Turskoj pred izvjesnim Ahmed-efendijom

STAV 11/2/2016 23