Page 74 - STAV broj 218

KULTURA

245 godina od prvog zapisivanja “Hasanaginice”

BALADA S KOJOM SU

BOŠNJACI KROČILI U

EVROPSKU KNJIŽEVNOST

Hasanaginica je mogla nastati isključivo u onoj sredini u kojoj se islam živio kao način života i
u kojoj su svi socijalni, pa i pravni aspekti, bili uređeni islamom, odnosno Šerijatom. Puštam te,
puštam te, puštam te – riječi su koje označavaju neopozivi raskid bračne zajednice u islamu. Ova
trostrukost prisutna je i u Hasanaginim riječima. Ne čekaj me ni u dvoru b’jelomu, ni u dvoru, ni u

rodu momu – poručuje Hasanaga, udarivši pečat na raskid bračne zajednice sa suprugom, i ne
ostavivši nikakvu mogućnost da njih dvoje nastave živjeti zajedno

Piše: Hamza RIDŽAL – Dalmatinskoj zagori”, piše prof. dr. Sa- PRIJEVODI NA EVROPSKE JEZIKE
hamza@stav.ba njin Kodrić u tekstu 240 godina Hasanagi- Fortisov Put po Dalmaciji donosi i tekst
nice: Od prvog objavljivanja do interliterarne Hasanaginice, pri čemu je ona predstavljala
i interkulturalne bosnistike, publiciranom u izuzetan primjer istovremeno i “divljeg”,
Beharu 2014. godine. Fortisa su tada po- ali i “plemenitog” duhovnog života “Mor-
ošnjačko usmeno književno stva- sebno zanimali evropski “plemeniti div- laka”, njegovu osobenu egzotiku, koja je
ralaštvo doživjelo je u 18. stolje- ljaci”, “ljudi iz prirode”, netaknuti i ne- evropskom čitaocu bila utoliko veća zbog
ću svoje prve zapise cjelovitih izmijenjeni tad savremenom kulturom i očitog još egzotičnijeg muslimanskog pri-
Bpjesama, prije svega u Erlangen- civilizacijom. On ih pronalazi u žiteljima sustva u ovoj baladi. To je nesumnjivo i je-
skom rukopisu i Ljetopisu Mula Mustafe dalmatinskog zaleđa i imenuje ih “Mor- dan od razloga zašto Fortis u knjizi donosi
Bašeskije. No, to se posebno odnosi na lacima”. Fortisovi “Morlaci” zapravo su i cjeloviti tekst pjesme, a potom i njezin
jedan drugi, često spominjani osamna- žitelji ruralne, planinske dalmatinske unu- italijanski prijevod, kao i uvodnu bilješku
estostoljetni izvor – putopisnu knjigu trašnjosti, odnosno specifičnog prostora u kojoj pjesmu ukratko predstavlja. Time
Put po Dalmaciji (Viaggio in Dalmazia, dinamične granice i tromeđe između Mle- je bošnjačka usmena književnost dobila i
1774. godine) italijanskog prirodoslovca tačke republike, Habsburške monarhije
Alberta Fortisa. Tu je prvi put objavljen i Osmanskog carstva, a koje Fortis jasno
bez sumnje najpoznatiji tekst bošnjačke razlikuje od stanovništva dalmatinskog
usmene književnosti uopće – glasovita priobalja, uključenog u ondašnju savre-
balada Hasanaginica. O njoj su pjevane menu kulturu i civilizaciju, a posebno u
opere, pisane drame, skladane pjesme. mletačko-italijanski kontekst.
Nesumnjivo, riječ je o vrhunskom tek- Fortis je ovim nazivom opisao i žitelje
stu bošnjačke usmene poezije. nekadašnjeg Bosanskog ejaleta, odnosno
Fortisovo putovanje u Dalmaciju i onih teritorija Osmanskog carstva koji na-
njegovo zapisivanje Hasanaginice karak- kon mletačko-osmanskih sukoba s kra-
teristična je slika nekih od važnih pojava ja 17. stoljeća prelaze u mletački posjed.
u Evropi posljednje trećine 18. stoljeća. Kodrić zaključuje da se naziv “Morlaci”
“Na tragu ideja evropskog racionalizma i stoga odnosio i na stanovništvo kraja oda-
prosvjetiteljstva, a u praskozorje predro- kle dolazi Hasanaginica – žitelje Imotskog
mantičarskih književnih i kulturalnih i njegove okoline, bosansko-osmanskog
gibanja, posebno tragom ideje ‘povratka teritorija koji Mlečani zauzimaju 1717.
prirodi’ Jean-Jacquesa Rousseaua i tzv. godine, nakon čega se muslimanski dio
‘osijanizma’, odnosno uopće ranog in- stanovništva ovog prostora ili povlači u još
teresa za izvornu, narodnu kulturu koji dublju unutrašnjost, na preostali bosanski
će se na ovoj osnovi razviti i kulminirati teritorij pod vlašću Osmanskog carstva,
u evropskom romantizmu, Fortis 1771. ili, pak, ostaje pod mletačkom vlašću. U
godine stiže u tad mletačku Dalmaciju, tom svijetu Fortis pronalazi autohtone
pri čemu naročitu pažnju posvećuje jed- “plemenite divljake” od kojih bilježi,
noj od evropskih drugosti ovog vremena između ostalog, i usmenu književnost.

74 9/5/2019 STAV