Page 55 - STAV broj 246

POČETAK MANIPULACIJA O BUDUĆEM
STATUSU SANDŽAKA
Nakon formiranja ZAVNOS-a, Sandžak
je dobio i svoju 37. sandžačku diviziju. Ona
je sa svojim brigadama vodila borbe protiv
njemačkog okupatora i kvislinga, a zatim se
uključila u oslobodilački marš prema Istoč-
noj Bosni, učestvovala u oslobađanju Sara-
jeva i zatim nastavila bobe protiv ostataka
četničkih formacija Draže Mihailovića. U
tim danima 37. sandžačka divizija brojala
je 13.155 boraca. U njoj je bilo boraca iz
svih ondašnjih osam sandžačkih srezova.
Postojanje i rad ZAVNOS-a pozitivno su
ocjenjivani od Predsjedništva AVNOJ-a i Na-
cionalnog komiteta Demokratske Federativne
Jugoslavije tokom čitave 1944. godine. To je ta-
kođer jasno izloženo u Deklaraciji o osnovnim
pravima nacije i građana Demokratske Fede-
rativne Jugoslavije, koju je početkom 1944.
Izvršni odbor (vlada Sandžaka) bio je Crnoj Gori u jednu federalnu jedinicu koja godine izradio Moša Pijade, a u kojoj je bez
stalno u pokretu. Nakon skupštine u Pljevlji- bi se zvala “Crna Gora i Sandžak”’. Samo ikakve rezerve sadržano da će Sandžak biti je-
ma, vrlo brzo morao se sklanjati po bespuću 44 dana nakon formiranja ZAVNOS-a već dan od elemenata buduće Federacije. U pismu
Boina, Kolašina, Mojkovca, Bijelog Polja, je bio krenuo pohod crnogorskih komu- Edvarda Kardelja i Moše Pijadea od 10. aprila
Gornje Morače. Tek u ljeto 1944. godine nista za njegovu likvidaciju. 1944. godine Sandžak i Vojvodina spominju se
ponovo je na teritoriji Pljevalja i Bijelog Izvršni odbor ZAVNOS-a i Oblasni kao one oblasti koje će slobodno i samostalno
Polja. S jeseni 1944. godine bio je smješten komitet za Sandžak veoma su brzo reagi- utvrđivati svoj položaj u Federaciji, kako je to
u Novoj Varoši, a nakon konačnog oslobo- rali, ističući da takve inicijative izazivaju objašnjeno u Novoj Jugoslaviji.
đenja Sandžaka 13. januara 1945. godine u “negodovanje kod Srba”, “dok se kod Mu- Vladimir Dedijer u svom Dnevniku tvr-
Novom Pazaru. U ratnom periodu najvi- slimana uselio strah” i da je ovo svojevr- di da je na ostrvu Visu u ljeto 1944. godine,
še je boravio u Bijelom Polju. Sjednice su sno prejudiciranje budućeg statusa San- na sastanku najvišeg rukovodstva NOP-a
održavane po potrebi, ali i u skladu s voj- džaka. Oblasni komitet KPJ za Sandžak u zemlji, donijeta odluka da se ZAVNOS
no-političkim prilikama na terenu. Bilo je obavijestio je o svom stavu 5. februara rasformira, a da je ova rasprava o konač-
slučajeva da se ne sastane po mjesec i više, i 1944. godine pismom Centralni komitet noj sudbini Sandžaka tada pokrenuta po-
obratno, da bude u višednevnom zasjedanju. KPJ. Također su odlučno ustvrdili da za- vodom zahtjeva da takav status dobije i
Aktivnošću organa narodne vlasti i po- jednički Glavni štab za Crnu Goru, Boku Dalmacija. Na istoj sjednici, po Dedijeru,
sebno radnih tijela ZAVNOS-a u partizan- i Sandžak ne treba formirati već da mora raspravljalo se i o potencijalnom statusu
skim jedinicama angažirano je više od 13.000 ostati samostalan Glavni štab NOV i POJ Vojvodine i Kosova i Metohije. Nažalost,
novih boraca, od kojih 440 žena i djevojaka. za Sandžak. Zanimljivo je da je takav stav drugih podataka o ovoj navodnoj sjedni-
Za sve to vrijeme sistematski se njegovao zauzet iako su članovi Oblasnog komiteta, ci u drugim historijskim izvorima nema.
duh o cjelovitosti i jedinstvu teritorije San- svi, osim jednog, bili srpske i crnogorske Do definitivnog rješenja sandžačkog
džaka, kao osnova očekivane republike ili nacionalnosti. pitanja doći će tek krajem 1944. i počet-
autonomije. Članovi Izvršnog odbora sve Vrlo je brzo reagirao Centralni komitet kom 1945. godine. Osjetivši da je pitanje
vrijeme sebe nazivaju vladom Sandžaka. KPJ, koji je crnogorskom rukovodstvu u budućeg statusa Sandžaka zapostavljeno u
pismu od 31. marta 1944. godine saopćio najvišem političkom rukovodstvu NOP-a,
PRETENZIJE PREMA SANDŽAKU da su počinili “ozbiljnu grešku” činom pro- Oblasni komitet KPJ za Sandžak poslao
Pretenzije crnogorskog partijskog ru- glašenja pripajanja Sandžaka Crnoj Gori i je 6. februara 1945. godine pismo Central-
kovodstva prema Sandžaku ispoljile su se da takav stav u odlukama AVNOJ-a nema nom komitetu KPJ, u kojem je ukazano da
već nakon povratka crnogorske delegacije nikakvo uporište. “A što se tiče Sandžaka, pripreme za Drugo zajedanje ZAVNOS-a
s Drugog zasjedanja AVNOJ-a. U pismu on će imati onakav položaj kakav se izja- teku, ali da one ne mogu dobiti “puni sa-
sekretara Pokrajinskog komiteta za Crnu sne njegovi slobodno izabrani predstav- držaj jer još uvijek o Sandžaku ne možemo
Goru i Boku Blaža Jovanovića od 1. janu- nici. U pogledu za Sandžak važi isto što donijeti konačnu odluku. O položaju San-
ara 1944. godine, upućenom Oblasnom je drug Tito pisao o Vojvodini u prvom džaka se kod nas i ne diskutuje, ali ima tu
komitetu KPJ za Sandžak, traženo je da se broju Nove Jugoslavije.” Nakon ovog po- i tamo ljudi koji pitaju – kako će se ta stvar
organizacija KPJ za Sandžak pripoji Crnoj teza Centralnog komiteta KPJ crnogorsko riješiti. Drug Vojo (Vojo Leković, sekretar
Gori, što bi označilo početak ukidanja po- partijsko rukovodstvo više nije pokretalo Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak), kada
sebnosti Sandžaka, kao i ukidanje Glavnog slične inicijative, a Tito je za Vojvodinu je bio tamo, i razgovarao je i sa vama, ali
štaba NOV i POJ za Sandžak i rasformira- rekao u prvom broju Nove Jugoslavije da prema raspoloženju koje se sada jasno is-
nje ZAVNOS-a. Zatraženo je i stvaranje će ona “dobiti najširu autonomiju, ali pi- poljava kod Muslimana, oni bi bili veoma
zajedničkog Izvršnog odbora Antifašistič- tanje autonomije i pitanje kojoj će fede- pogođeni, ako bi Sandžak bio pocijepan, a
kog vijeća za Crnu Goru i Sandžak. Nešto ralnoj jedinici dotična pokrajina biti pri- oni podvojeni. O tome se zaista mora vo-
kasnije (3. januara 1944. godine), Izvršni pojena – zavisi od samog naroda, odnosno diti računa, pogotovo ako se ima u vidu –
odbor ZAVNO-a Crne Gore, kao njen naj- od njegovih predstavnika, kada se poslije njihov sadašnji stav i dobro držanje. Čak ni
veći državni organ, pokrenuo je inicijati- rata bude rješavalo o definitivnom držav- Srbi ne bi rado primili cijepanje Sandžaka.”
vu u svom proglasu o pripajanju Sandžaka nom uređenju”. ( Kraj u sljedećem broju) n

STAV 21/11/2019 55