Page 69 - STAV broj 395

KULTURA

nam dolazi iz pomalo neočekivanog izvo-
ra, tačnije iz jednog likovnog djela. Riječ
je o minijaturi pod nazivom “Pogled na
Istanbul i Galatu” iz 1537. godine, koju
je naslikao poznati osmanski umjetnik,
kartograf i matematičar Nasuh Matrakči,
inače porijeklom iz Bosne. Ova čuvena sli-
ka Istanbula dio je obimnog putopisnog
djela Fetihname-i Karabuğdan posvećenog
pohodu sultana Sulejmana I na Bagdad,
u kojem je i sam Matrakči učestvovao. U
knjizi se nalazi veliki broj minijatura razli-
čitih gradova. To su uglavnom panoramski
prikazi, s bližom okolinom, puni intere-
santnih detalja i prepoznatljivih objekata.
Među svim tim minijaturama posebno se
ističe slika Istanbula sa svojim gradskim
četvrtima. Matrakči je želio predstaviti re-
je, civilizacijski gledano, postao “naslijeđe- alnu sliku grada sa svim važnijim građevi-
ni” grad s obzirom na to da je kontinuitet nama. Tu je ideju proveo tako dosljedno i
njegove slave i arhitektonskog razvoja na- precizno da nam njegova slika Istanbula i
stavljen i u Osmanskom Carstvu. danas može poslužiti kao turistički vodič
u kojem prepoznajemo više od osamdeset
GRAD KULIJA historijskih objekata. U njegovo vrijeme
Međutim, ono što je Istanbul s vreme- umjetnici su prikazivali gradove na veo-
nom istinski preobratilo u islamski grad jesu ma uopćen način. Minijature Istanbula,
kulije, specifični arhitektonski kompleksi rađene od Osmana Nakaša ili Piri Rejsa,
koji su urbanistički objedinjavali džamije najvećim dijelom su klišeizirane, dok su
s medresama, bibliotekama, javnim kuhi- u Evropi slikari gradskih panorama često
njama, bolnicama, musafirhanama i drugim primjenjivali metodu “posuđivanja” i ste-
objektima. Kulije su automatski postajale rilnog tipiziranja, gdje bi dijelove jednog
dijelom vakufa (privatna imovina koja je grada integrirali u slike drugih gradova.
bila darovana za javno dobro). Neke kulije Matrakčijev pristup svemu tome bio je
ISTANBULSKI BEDEMI bile su ogromne, zauzimale su čitave grad- potpuno drugačiji.
Četiri godine poslije osvajanja, na ske kvartove, poput onih u sklopu džamija S obzirom na to da je minijatura urađe-
krajnjem zapadnom dijelu grada, na Sultana Mehmeda II el-Fatiha i Sulejmana I na 1537. godine, na njoj ne nalazimo klasič-
Teodezijevim zidinama, sagrađeno je, a Kanunija. S obzirom na to da je svaka veća ne građevine iz perioda djelovanja Mimara
jednim dijelom i dograđeno na ostacima džamija imala svoju kuliju, a takvih je bilo Sinana. Na minijaturi su prikazani i objekti
ranije građevine, Yedikule (utvrđenje Sedam nekoliko desetina u Istanbulu u 16. stoljeću, kojih nažalost više nema, poput stubovne
tornjeva). Za vrijeme Bizantijskog Carstva onda možemo pretpostaviti do koje su mje- kolumne na Sultan Ahmedovom trgu koja
taj dio zidina predstavljao je tek nešto istu- re takvi kompleksi definirali izgled grada. je vjerovatno nekada bila dijelom bizant-
reniji bedem, a kojeg Osmanlije bitno pro- Inače, u prvih 150 godina historije pri- skog hipodroma. Na Ibrahim-pašinoj palači
širuju prema unutrašnjosti dodajući nove mjetan je izuzetno dobro osmišljen urbani- (danas Muzej turske i islamske umjetnosti)
monumentalne kule. To utvrđenje nije imalo stički sistem razvoja baziran na specifično- vidljiv je toranj koji više ne postoji. Na mi-
prioritetnu vojnu namjenu, mada je u nje- stima terena. Sve važnije džamije, ali i drugi nijaturi je predstavljen i Eski Saray, prvo-
mu bio smješten manji vojni garnizon, već objekti, gradili su se na takozvanim istanbul- bitna sultanska rezidencija koja je kasnije
je iskorišteno za potrebe smještanja carske skim brežuljcima. Na prvom je još ranije sa- zamijenjena Topkapi palačom, a na čijem
riznice, a služilo je i kao zatvor. S vremenom građena Aja Sofija, a kasnije i Topkapi palača. se mjestu danas nalazi kompleks Istanbul-
se oko Yedikule formirala mahala. Na drugom se nalaze Bajazidova, Atik Ali-pa- skog univerziteta. Na krajnjem zapadnom
Općenito gledajući, Istanbul je i prije i šina i Nuri Osmanije džamija. Na trećem se dijelu grada Matrakči je naslikao već davno
poslije osvajanja bio grad bedema i monu- nalazi Sulejmanija, a na četvrtom Fatihova porušenu bizantijsku palaču Blachernae. S
mentalnih kapija. Na minijaturama iz 16. džamija. Na petom brežuljku svojom druge strane Zlatnog roga vidljivi su bedemi
stoljeća primijetit ćemo da je kompletan ljepotom privlači pažnju džamija sultana koji okružuju Galatu. Posljednji ostaci tih
grad, zajedno s Galatom, bio okružen zi- Selima I, a na šestom Mihrimah sultanije, bedema porušeni su u 19. stoljeću. Također,
dinama i kulama. Unutrašnji sistem grad- dok se na sedmom nalazi Cerah-pašina Matrakči je predstavio i Uskudar, koji se u
skih kvartova zasnivao se dobrim dijelom džamija. Čak je i Šehzade Mehmed džamija to vrijeme tek razvijao. Na minijaturi su
na ranijim bizantijskim kvartovima, pa je, planski izgrađena na precizno izračunatom veoma lahko uočljive i najveće istanbulske
tako, glavna pijaca (današnja Kapali čarši- geografskom centru grada. Prema tome, džamije tog vremena, među kojima se isti-
ja) izgrađena na mjestu centralnog bizan- najveće i najznačajnije istanbulske džamije ču džamije sultana Mehmeda II, Selima I i
tijskog trgovišta. Čuvena podzemna cister- bile su vitalne urbanističke tačke oko kojih Bajazida II. Matrakči je slikanjem ove mi-
na za vodu i dalje je nastavila služiti svojoj se formiralo sve ostalo, a takav koncept nijature u naslijeđe ostavio ne samo ori-
svrsi, a bizantijske upravne zgrade postaju usvojen je i kod planiranja drugih osmanskih ginalno umjetničko djelo već i jedinstven
nova administrativna sjedišta Osmanlija, gradova. historijski dokument.
mada se od takve arhitekture danas malo Ipak, kada govorimo o izgledu Istanbu- (Iz neobjavljene knjige Kenana Šur-
šta sačuvalo. Prema tome, Konstantinopolj la iz njegove rane historije, ponajbolji opis kovića Uvod u osmansku arhitekturu) n

STAV 30/9/2022 69