Page 56 - STAV broj 414

DRUŠTVO

Jezički savjeti dr. sc. Alena Kalajdžije (24. dio)
MAHMUZATI SE MOŽE I

ČOVJEK I DRUŠTVO

Piše: Alen KALAJDŽIJA
Dr. sc. Alen Kalajdžija naučni je savjetnik
Instituta za jezik Univerziteta u Sarajevu, u kojem
je obavljao i funkciju direktora u dva mandata.
Njegova područja zanimanja jesu lingvistika i
historija jezika. Do sada je ukupno objavio 72
rada, uključujući izvorne naučne članke, stručne
radove i prikaze, a istovremeno je učestvovao
na 54 domaće i međunarodne naučne i stručne
konferencije, simpozija i okrugla stola, od čega
su 25 učestvovanja od izbora u zvanje višeg
naučnog saradnika. Učestvovao je na više
od 60 stručnih tribina i promocija izdanja iz
oblasti bosnistike. Urednik je više od 20 izdanja
Instituta za jezik, od čega je u 14 izdanja bilo od
izbora u zvanje višeg naučnog saradnika, te je
bio recenzent niza različitih naučnih i stručnih
djela iz oblasti bosnistike.

HAJMOTE NEĐE MAHMUZE I MAHMUZANJE

Svima su nam dobro poznate riječi hajde i hajdemo. Obavezni dio konjske opreme – čine i mahmuze. Vjerovatno će sad
Možda izgleda nevjerovatno, ali u bosanskom javnom neko pomisliti: „Gdje sad ovo izvlači iz naftalina?“ Mahmuze u strogo
prostoru mogu se zabilježiti i oblici ajde i ajdemo, a gramatičkim smislu pokazuju potpunu uklopljenost u bosanski mor-
da ne govorimo o tome koliko je u bivšoj jezičkoj za- fološki sistem s obzirom na to da u govoru obično dolaze u množini,
jednici bilo primjera ove riječce bez početnog h- u iako je moguće formirati i jedninu. Dolazak ove riječi u množini uvje-
raznim oblicima kulture i supkulture. I kad pomislimo tovan je vanjezičkom stvarnošću jer dolaze u paru. U principu, njezin
da je ajde, ajdete i ajdemo nestalo, to se ipak i da- gramatički status sličan je cipelama odnosno cipeli, jer kad ih kupuje-
nas može pročitati, ali i čuti. Jasno je da je etimološko mo, obavezno idu u množini: Kupio sam cipele. No, mahmuze su za-
porijeklo ove riječi od tur. hayde, haydi (Škaljić), iako nimljive i zbog toga što se u njima može vidjeti očuvanost suglasnika
postoji opravdano mišljenje da je riječ o kombinaciji -h-, što poznaje bosanska jezička praksa, dok srpski i hrvatski jezik
arapskog korijena hayye, koji svakodnevno čujemo u imaju oblik mamuza odnosno mamuze. Inače, ova je riječ porijeklom iz
ezanu: Hajje alas-salah i Hajje alel-felah, gdje je vje- turskog oblika mahmuz, iako je u taj jezik došla iz arapskog mihmaz /
rovatno došlo do kontaminacije arapskog korijena i mihmez, kako navodi Škaljić. Upravo primjer ove posuđenice pokazuje
nekog turskog ili možda perzijskog elementa. No, u kako su mahmuze prešle u ženski rod, iako su mogle biti muškog roda:
bosanskom jeziku ova riječca još je dodatno bosni- mahmuzi odnosno mahmuz. U ovakvim primjerima jezik pokazuje svoje
zirana dodavanjem prezentskih elemenata u funkci- unutrašnje zakonomjernosti i analogije koje mu omogućuju besprije-
ji imperativa: -te, -mo, odakle imamo hajdete, što je
tzv. stezanjem dalo hajte i hajdemo, odnosno hajmo, korno funkcioniranje. Vjerovatno je ovaj oblik nastao prema oblicima
također nastalo od spomenutog procesa. Da situa- predmeta koji imaju sličnu funkciju kakve imaju cipele, postole, čizme
cija bude još kompliciranija ali i zanimljivija, u narod- i sl. (ne i opanak!), pa se može pretpostaviti da su mahmuze nastale
nim govorima bilježi se i drugi analoški hibridni izraz po ugledanju na cipele, postole, čizme – upravo po jednom aspek-
– hajmote, koji je nastao unakrštanjem oblika hajmo tu njihove upotrebe, a to je pozicioniranje čovjekova stopala u datom
i hajte, koji implicira uključenost prvog i drugog lica predmetu. Na kraju, da su mahmuze zaista to što jesu, potvrđuje boš-
množine. Od spomenutoga korijena izveden je i gla- njačko prezime Mahmuzić, gdje je prezime sačuvalo izvorni, stariji oblik.
golski neologizam hajdekati, koji naši rječnici uglav- Iako su namijenjene primarno konjima, mahmuzati se može i čovjek i
nom ne bilježe. Eh, haj(de)mo(te) (se) sad odmoriti! društvo – samo treba biti adekvatan objekt te radnje!

56 10/2/2023 STAV