Page 65 - STAV broj 301

za različite teritorije i različite grupe. To često je branila katoličku zajednicu od ta- crkve i katolicima za izgradnju njiho-
nam govori da je odnos države prema kvih nasrtaja. Poslanici dubrovačke vla- ve crkve. 6
sljedbenicima knjige bio isti u Mostaru, stele obratili su se sultanu s molbom da Pravedno postupanje bilo je isticano
Istanbulu, Kairu ili bilo kojem drugom spriječi pravoslavnog mitropolita koji se kao princip kojim se trebaju rukovoditi
gradu u Osmanskoj državi. Kao što je po- miješao u poslove katolika i tražio da ka- osmanski šerijatski sudovi. Ovo je često
znato, nemuslimani su u Osmanskoj dr- tolici plaćaju po jednu akču iz svake kuće naglašavano u dokumentima koji su sla-
žavi bili organizirani u sistem milleta, u i taksu za ženidbu. Povodom ove molbe ni kadijama. Primjer za ovo predstavlja i
okviru kojeg su ostvarivali svoja vjerska i sultan Sulejman II naredio je kadijama upozorenje kadiji mostarskog kadiluka:
druga prava i komunicirali s centralnom Novog i Mostara: “(...) Uložite sve snage da se nikome ne
vlašću preko svojih vjerskih poglavara. “Zbog toga naređujem da vidite. Ako čini nepravda, jer je to u suprotnosti sa
U pogledu datuma priznanja katoličkog je slučaj kao što je izložen, da grčki mi- časnim šerijatom i svijetlim zakonom.” 7
milleta postoje neslaganja. Iz jednog do- tropolit nije imao običaj da se meša kod Sudovi su vrlo važan i pouzdan poka-
kumenta vidljivo je da je na čelo ovog mi- katolika, da oni za ovaj slučaj imaju broj- zatelj kako se jedna država odnosi prema
lleta postavljen biskup hidžretske 1230. ne časne naredbe, hudžete i temesuke, različitim vjerskim i etničkim zajednica-
1
godine. Kenanoğlu u vezi s ovim ukazu- da se on meša i ulazi u neke stvari samo ma. U sidžilima kao registrima sudskih
je na sljedeće: iz koristoljublja suprotno njima (doku- odluka u pozicijama tužitelja i tuženih
“Godina označena na ovom dokumen- mentima) i suprotno njihovim davnaš- nalaze se sve moguće kombinacije mu-
tu koji se nalazi u klasifikaciji Hatt-Hü- njim običajima, da ih uznemirava i vrši slimana i nemuslimana. Naprimjer, po-
mayına i pokazuje da je katolicima postav- nasilje tražeći od svake kuće po jednu stojale su situacije kada se kao tužitelji na
ljen biskup hidžretske 1230. godine. Ako akču i taksu za ženidbu, (to) da sprečite. jednoj strani nalaze muslimani i kršćani,
je ovaj datum koji se nalazi u arhivskim Da ne dozvolite mitropolitu grčkih ne- a na drugoj strani muslimani kao tuženi.
zapisima tačan, to pokazuje da su katoli- vernika da se meša kod katolika suprot- Ovo ukazuje na suživot muslimana i ne-
ci kao millet priznati 1814/1815. godine, no njihovom davnašnjim običajima. Da muslimana koji u rješavanju svakodnevnih
što se ne slaže sa čestim navodima iz do- ne dozvolite da bilo šta uzima i uznemi- problema nisu imali nikakvih predrasu-
sadašnje literature da je katolički millet rava.... Da ne dozvolite ponovnu prituž- da da pred šerijatskim sudom na osnovu
priznat 1830. godine. U jednom doku- bu. Tako da znate. Nakon što pregledate važećih pravnih dokumenata zajedno
mentu iz hidžretske 1246. godine stoji ovu moju carsku naredbu, da je ostavite traže pravdu protiv muslimana koji je
da je na zahtjev biskupa katoličkog mi- u njihovim rukama.” 4 narušavaju. Nisu postojale prepreke bilo
lleta prognan jedan katolički sveštenik i Želja za rješavanjem sukoba između koje vrste da muslimani i nemuslimani
kao datum progona se navodi hidžretska pravoslavaca i katolika vidljiva je i iz zajedno traže pravdu pred šerijatskim su-
1238. (1822/1823) godina, što opet poka- dokumenta iz 1676. godine, gdje stoji da dom. Jedan takav slučaj predstavlja tužba
zuje da je katolički millet priznat prije su se pravoslavni sveštenici na području stanovnika sela Šurmanci, koje pripada
1830. godine.” 2 Mostara miješali u vjersku poduku Mostaru, a koji su se žalili da mustahfizi
katolicima koji su svoj nauk širili u tvrđave Počitelj bez osnova napasaju stoku
MOSTAR I OSMANSKA TOLERANCIJA crkvama i po kućama, te da je osmanska na području na kojem su pomenuti sta-
Na pritisak stranih sila, posebno Fran- vlast sprečavala ovo miješanje. Dobar novnici Šurmanaca napasali svoju stoku i
5
cuske, biskup katoličkog milleta kasnije primjer koji pokazuje nastojanje za rav- koje prema dokumentima pripada njima:
je dobio rang patrijarha. Interesantno je nopravnijim pristupom i jednima i dru- “Iz navedenog sela od muslimana bili
da se u dokumentu kojim su bosanski gima jeste i odluka da se u Mostaru dade su prisutni: Redžep, sin Jusufa, Sulejman,
katolici, zajedno s Melkitima, Surjani- pomoć za izgradnju i nove pravoslavne sin Abdulmenana, Jusuf, sin Abdurezaka,
jama, Maronitima i Keladanijama, stav-
ljeni pod upravu ovog patrijarha traži da
se “katolici” upisani u deftere ne brkaju
s “Latinima”, što pokazuje da su oni po-
smatrani kao različite skupine. Određene
3
naznake u pitanju ovlasti nad katolicima
u Bosni i Hercegovini daje prijevod bera-
ta iz 1846. godine kojim je fra Rafo Bari-
šić imenovan za biskupa u Hercegovini.
Sultan ističe da mu je jermenski katolički
patrijarh uputio molbu da fra Rafu Bariši-
ća potvrdi posebno za oblast Hercegovine
i on prihvata molbu te naređuje da kato-
like niko ne smije uznemiravati, da im se
niko ne miješa u obrede, uz naglašavanje
da crkve i samostani ostaju u vlasništvu
fratara. Primjer predstavlja ferman sul-
tana Sulejmana II iz 1565. godine kojim
se štite katolici.
Pravoslavci su unutar Osmanske dr-
žave bili mnogobrojniji, njihovi vjerski
poglavari i predstavnici bili su bliži cen-
tralnoj vlasti i ovakvu svoju poziciju ko-
ristili su da nametnu svoj autoritet kato-
licima i da ih oporezuju. Osmanska vlast Senad Hasanagić

STAV 10/12/2020 65