Page 77 - STAV broj 196
P. 77
Soluna preko Jedrena, Sofije, Niša, Beogra- svega 100 metara od najljepše i najveće Mejtašu i Bjelavama. Sarajevski Sefardi
da, Monastira, Novog Pazara, Višegrada. sarajevske džamije, “Begove džamije”. svoj su jezik zvali đidijo, španjol, đudezmo,
Od Sarajeva vode putevi prema Dubrovni- pa i netačno ladino. Naziv đudeo-espaniol
ku, Splitu, Zadru i Šibeniku. Sarajevo je JEZIK BOSANSKIH SEFARDA donijeli su studenti koji su se školovali u
u to vrijeme bilo jedan od najvećih tran- Beču, Berlinu ili Pragu. Aktuelni španski
zitnih centara u ovom dijelu Otomanske Idiom španskog jezika kojim su govo- jezik zvali su španjol modernu ili španjol
imperije, kao i velika raskrsnica puteva. rili Sefardi bio je, uostalom kao i na cije- muevu, a i španjol di lus Španjolis di Španja.
lom Balkanu, baziran na pretklasičnom
Sefardi su se našli u pravo vrijeme i španskom jeziku iz druge polovine 14, BIBLIOGRAFIJA
na pravom mjestu, te su se sjajno uklopili 15. i 16. stoljeća (espanol – anteclasico). Armistead, S. G., En torno al romancero sefardi.
u postojeće gospodarske i trgovačke po- Pošto su Sefardi bili protjerani iz raznih
slove. Ako uzmemo u obzir sve naprijed krajeva Španije, govorili su i raznim re- Hispanismo y balcanismo de la tradicion ju-
izloženo, slobodno možemo tvrditi da je gionalnim jezicima, kao i dijalektima. deo-espanola (Con un estudio entromusicolo-
pravac naseljavanja Sefarda na Balkan Jasno da je postojao problem da nađu za- gico por I. J. Katz), Madrid, 1982.
išao više od istoka prema zapadu, a ma- jednički jezik, pošto do tada nisu bile for- Attias, M., Romancero sefardi: romanzas y cantes
nje u obrnutom smjeru. Iz ovog proizla- mirane zajedničke govorne karakteristike populares en judeo-espanol, Jerusalem, 1956.
zi da su razni podaci o dolasku Sefarda u u tadašnjoj Španiji. Uslijed toga, idiom Baruh, K., Eseji i članci, Sarajevo 1952.
Sarajevo logični, kako oni iz 1551, tako đudeo-espanol sadrži mnoge oblike raznih Bejtić, A., Sijavuš-pašina daira u Sarajevu, Pri-
i oni iz 1565. godine. Period od oko 15 španskih dijalekata i regionalnih govora. lozi za proučavanje istorije Sarajeva, godina
godina privikavanja na novu sredinu bio Iz ovoga izlazi da je đudeo-espanol ustva- II, knjiga II, Sarajevo, 1966 (61-86).
je dovoljan da se od povremenih putnika ri smjesa svih tih govora, ali i to još nije Diaz-Maz, P., Los Sefardies Historija Lengua
namjernika formira stalna sefardska za- sve. Uz tu smjesu dolaze i riječi i termini y Cultura, Riopiedras ediciones, Barcelo-
jednica u Sarajevu. koje su Sefardi primili u našem slučaju na, 1986.
od raznih naroda s kojima su živjeli na Izrael, I., Prije osnivanja La Benevolencije, U:
U prvo vrijeme po dolasku, Sefardi ovom dijelu Balkanskog poluotoka. To su Jevrejski život 10, 1924.
su stanovali po brojnim sarajevskim ma- riječi turskog, grčkog, slavenskih jezika Kamhi, S., Jezik, pjesme i poslovice bosansko-her-
halama. Interesantna je tvrdnja Shawa u na koje se vežu i riječi italijanskog, kao i cegovačkih Sefarda, Spomenica 400 godina
Jews ot the Ottoman Empire (str. 53) da su nekih od njegovih dijalekata, pretežno ve- od dolaska Jevreja u BiH 1566-1966, Sara-
Jevreji kao nagradu za pomoć Otoman- necijanskog. Spomenuta smjesa svih ovih jevo, 1967.
skoj državi 1577. godine mogli osnovati jezika sad se opet rastače na subidiome, Kamhi, R. – Papo, J., SAČUVANO OD ZA-
svoju gradsku četvrt (vjerovatno jevrej- ne samo na području države i regije nego BORAVA, Zagreb, 2000.
sku mahalu). i u okviru grada. U Sarajevu tako može- Kršić, J., Cantigas srpescas Davida Kamhija,
mo razlikovati tri subidioma: Jevrejski Glas, 1934 (9-11).
Pouzdan je, pak, podatak da je Sia- Levi, M., Die Sepharadim in Bosnien, Saraje-
vuš-paša zvani Atik (kasnije veliki vezir) 1. Ladino – pisani jezik religijskih tek- vo, 1911.
naredio 1580. (1581) da se izgradi han stova koji su izvorno napisani hebrejski, Jevrejski Almanah, Izdanja Saveza jevrejskih
“Ćifuthana” sa 46 do 50 soba za uglavnom a zatim latinskim alfabetom (religijske opština Jugoslavije, Beograd, godina:
siromašne Jevreje. Ovaj se han zove u na- knjige – mahazori, reponse pojedinih ra- 1954, 1955/56, 1957/58, 1959/60, 1961/62,
rodu “Siavuš-pašina daira”, a Sefardi ga bina itd.) Ovaj se jezik nije govorio nego 1965/67. i 1968/70.
zovu “kurtižo” ili “kurtižu”. Han se na- samo pisao (ladino no se avla – se skrive); Maestro, S., O svjetovnoj i sinagogalnoj muzici
lazi u tadašnjem strogom centru, udaljen kod Sefarda, Spomenica La Benevolencije,
2. Govorni jezik školovanih ljudi, Beograd, 1924.
dosta blizak, ali ne i isti kao prethodni; Pinto, A., Jevreji Sarajeva i Bosne i Hercegovi-
ne, Sarajevo, 1987.
3. Jezik jevrejske slabo školovane siro- Samuel, E., EL ROMANCERO JUDEO-ESPA-
tinje, koji sadrži ogroman broj preuzetih NOL, Sarajevo, 1987.
riječi iz loco govornih jezika. Spomenica o proslavi 30-godišnjice Jevrejskog
kulturno-potpornog društva “La Benevolen-
U Sarajevu se to može iskazati i ova- cija”, Sarajevo, maja 1924.
ko: drugi subidiom govorila je sefardska Tadić, J., Jevreji u Dubrovniku do polovine
populacija koja je stanovala u nižim dije- XVII stoljeća, Sarajevo, 1937. (izdala: “La
lovima grada, pored saobraćajnica i rijeke, Benevolencija”)
a treći su govorili ljudi koji su stanova- Pulido, F., Espanoles sin patria, Madrid 1905.
li na prigradskim padinama, osobito na
STAV 6/12/2018 77
