Page 60 - STAV broj 284

DRUŠTVO

odnosno između popisa iz 1516. i 1530.
godine, postotak kršćana se s 40,9 posto
smanjio na 22,6 posto, dok se u popisu iz
1584. godine sveo na 14,3 posto. Drugim
riječima, Kruševac je već od 16. stoljeća
bio orijentalno-islamska kasaba s izrazi-
tom muslimanskom većinom.
Već u prvom periodu osmanske vlada-
vine (1427–1444) kao prvi i najveći vakif
Kruševca pojavljuje se sultan Murat II
(1421–1444, 1446–1451). On je osnovao
carsku džamiju i hamam, koji su vjerovat-
no tokom narednih osmansko-ugarskih
ratova oštećeni i kasnije obnovljeni od
Muratovog nasljednika sultana Mehme-
da II Osvajača. Ova džamija bit će centar Kula kruševačke tvrđave
duhovnog i kulturno-prosvjetnog života
Kruševca tokom osmanske vladavine,
kao i škola Kur’ana, u kojoj su obučava-
ni i budući hafizi.
Zanimljivo je da se oko carske dža-
mije nije formirala posebna mahala, što
je bio običaj u drugim gradovima, zbog
toga što se nalazila u samoj čaršiji ili nje-
noj neposrednoj blizini.
Ali oko sultanovog hamama, koji je
bio blizu džamije, formirana je musli-
manska mahala koja je po njemu nosila
ime. U haremu džamije sigurno je imala
česmu za uzimanje abdesta (Velika če-
sma), što sve ukazuje da je sigurno već u
ovom periodu izgrađen i prvi vodovod.
Prihodi hamama korišteni su za potrebe
džamije. Kasnije je više muslimana i mu-
slimanki iz Kruševca uvakufilo značajne
sume novca, objekte ili zemljište za po-
trebe ovog vakufa.
Nakon što se definitivno učvrstila osman-
ska vlast u Kruševcu od 1455. godine, ova Mala česma
kasaba postaje središte administrativne i
sudske vlasti, ali sve do osvajanja Beograda konačišta ili musafirhana. Starale su se Izgradnjom ovih objekata skoro je u pot-
1521. godine Kruševac je tretiran prije sve- o sigurnosti putnika i imale ponekad u punosti formirana urbana struktura Kru-
ga kao vojno uporište u kome izgradnja ci- svom sastavu i imarete (besplatne kuhinje). ševca (Aladža-Hisara).
vilnih objekata još nije uzela velikog maha. Prvi kruševački mesdžid podigao je Fi- Mesdžid Mustafe, sina Kulaka, vjero-
Pošto je postao centar sandžaka, vje- ruz-aga, po kome je nazvana i jedna gradska vatno se nalazio u Abasovoj mahali. Kao
rovatno je postojao saraj sandžak-bega, mahala. Vjerovatno je u pitanju nekadaš- značajni vakifi ovog mesdžida kasnije se
a što se tiče gradske sudnice i pratećih nji zapovjednik Kruševca Firuz-beg, koji javljaju i tri kruševačke hanume: Fati-
objekata, zna se da ih je neposredno na- je 1456. godine prilikom turskog pohoda ma, Šahbola i Ajša. Mesdžid je izgradio
kon osvajanja izgradio i uvakufio izvje- na Beograd učestvovao u borbama zajed- i ćehaja Mahmud, državni službenik koji
sni Šaban-beg i da se oko njih formirala no s Ali-begom Mihalogluom. Mesdžidi je vodio upravne i finansijske poslove u
mahala suda. su male mahalske bogomolje u kojima se Kruševcu i po kome je dobila naziv jedna
U ranom periodu osmanske vlasti na- nisu obavljale molitve petkom i bajrami- gradska mahala. Treći mesdžid osnovao je
stala su još dva značajna objekta u Kru- ma, već su bili namijenjeni svakodnevnim Emir Mahmud. On je također izgradio i
ševcu, i to zavija (tekija) i mesdžid, koje potrebama lokalnog stanovništva. Uz po- zaviju. Sedamdesetih godina 16. stoljeća
su podigla dva sandžak-bega. sebno odobrenje sultana, oni su s vreme- u Kruševcu su izgrađeni jedna džamija
Zaviju je osnovao poznati krajiški beg nom mogli postati džamije. i jedan mekteb. Džamiju je izgradio iz-
i akindžijski zapovjednik Ali-beg Mi- U prvim decenijama 16. stoljeća na- vjesni hadži Ibrahim, oko koje će nastati
haloglu. Kao akindžija, bio je poklonik staje još jedan značajan vakuf, čiji je va- istoimena mahala. Mehmed, sin Murata,
derviškog reda bektašija, a s obzirom na kif bio izvjesni hadži Mehmed. On je u osnovao je novi mekteb.
to da su se i njegovi potomci vezivali za mahali koja je kasnije nazvana po nje- Dakle, Kruševac je već u 16. stoljeću
ovaj tarikat, najvjerovatnije da je ova za- mu najprije izgradio mesdžid, zatim 10 bio kasaba s izraženom muslimanskom
vija pripadala bektašijskom redu. U ovom dućana i karavan-saraj. Nešto kasnije, većinom. U urbanom razvitku Kruševca
su periodu zavije imale veoma značajnu svom je vakufu pridodao i mekteb. U pr- od osmanskog osvajanja do kraja 16. sto-
ulogu u širenju islama. Podizane su na voj polovini tridesetih godine 16. stolje- ljeća mogu se uočiti tri perioda. Prvi peri-
prometnim mjestima na putu, u obliku ća podignuta su još tri mesdžida i zavija. od obuhvata rani period osmanske vlasti i

60 13/8/2020 STAV