Page 64 - STAV broj 284

DRUŠTVO

i Hercegovine (fond ZKRZ) nalazi se pede- Varošluka, Komara, Goliše i Trebeuše,
setak dokumenata koji govore o Romima kao i sela s onu stranu Travnika i Turbeta.
u Drugom svjetskom ratu. Širi evropski Svi pohapšeni Srbi, Jevreji i Romi iz
kontekst, prije svega na ideološkom planu, navedenih sela smješteni su u posebnu
nacionalsocijalistička politika prema Romi- kompoziciju voza postavljenu pred Sokolski
ma i njeno provođenje u Trećem rajhu i na dom i poslani noću 2/3. august 1941. godi-
okupiranim teritorijama dat je uglavnom ne u Travnik, pa u Zenicu, a onda preko
u radovima i knjigama D. Vojaka i M. Pi- Doboja i Zagreba u Gospić. Od 630 otje-
sarija. Situacija u Bosni i Hercegovini, tj. ranih stanovnika, niko se nije vratio kući.
uspostavljanje okupatorskog i kvislinškog Naredbom Ministarstva unutarnjih
aparata nakon 6. aprila 1941. godine obra- poslova NDH od 3. jula 1941. godine tra-
đena je u historiografskoj literaturi. Politi- ženo je po hitnom postupku dostavljanje
ke tih aparata prema Romima i antiromske podataka o svim Romima u NDH. Nared-
mjere i na kraju provođenje genocida pred- ba je proslijeđena svim velikim župama,
stavljaju okosnicu ovog teksta. redarstvenim ravnateljstvima, kotarskim
U novi zakonodavni sistem NDH uve- oblastima i gradskim redarstvima. Popis
deni su osnovni antisemitski i antiromski banjalučkih Roma načinjen je na dva nivoa
zakoni koji su važili u Trećem rajhu. Za- lokalne vlasti, odnosno na nivou gradske i
konskom odredbom o rasnoj pripadno- na nivou kotarske oblasti. Popis na nivou
sti 30. aprila 1941. godine i Zakonskom kotarske vlasti sačinjen je samo u opći-
odredbom o zaštiti arijevske krvi i časti nama u kojima su Romi živjeli u vrijeme
hrvatskog naroda reguliran je društveni popisa, i to u Bronzanom Majdanu, Klaš- u sporazumu s mjerodavnom kotarskom
status Jevreja, Roma, a potom i Srba. U nicama, Krupi na Vrbasu, Saračici, Slatini oblasti preprate u Jasenovac.
maju je slijedio niz naredbi protiv Srba, i Vrbanji. Popisivanje Roma u banjalučkoj U maju 1942. godine u logor su odvede-
Jevreja i Roma, koje su dovele do njihovog gradskoj oblasti organiziralo je i sačinilo ni svi Romi Tešnja, gdje su i ubijeni. “Grad-
potpunog odvajanja od hrvatskog nacio- Redarstveno ravnateljstvo u Banjoj Luci ska komisija za utvrđivanje ratnih zločina
nalnog tijela. Ustaške vlasti izdale su 19. i dostavilo ga Velikoj župi Sani i Luci i okupatora i njegovih pomagača Tešnja po
maja 1942. godine naređenje svim terito- Upravnom odjelu (II) Ustaškog stožera. svome uviđaju povela (je) postupak po gore
rijalnim jedinicama da treba pokupiti sve Na popisu se nalaze 444 imena, od kojih je pomenutom činu. Ova komisija smatra da
Rome. Krajnji cilj bilo je njihovo upući- u ratu ubijeno njih trinaest. Ovome treba je pomenuti zločin izvršen na inicijativu
vanje u Jasenovac. dodati i sedam ili osam Roma koje su čet- Ademage Mešića iz Tešnja.” Dakle, u maju
nici 1943. godine odveli na periferiju Ba- 1942. godine, po naređenju ustaških vlasti,
UBIJANJA I PROGONI ŠIROM nje Luke i koji se nisu vratili svojoj kući. u Tešnju su uhapšeni i odvedeni u sabirni
BOSNE I HERCEGOVINE Iz ovoga se vidi da bosanskohercegovački logor, a zatim u Jasenovac svi Romi. Od
Ustaški logornik Dragutin Kamber Romi nisu stradali samo od ustaša. Na spi- njih 97 niko se nije vratio. Iz sela Lepenica,
u aprilu 1941. godine Izdaje Proglas da se sku žrtava iz Vlasenice nalaze se imena 28 srez tešanjski, odvedeno je 18 lica. Iz sela
Hrvati u Doboju ne smiju sastati nigdje Roma koje su četnici ubili 1941. godine. Karadaglije odvedena su 82 Roma. Na
na ulici niti u kući sa Srbima, Jevrejima i Na području Mjesnog odbora Polje, srez prethodnim spiskovima nalaze se imena
Romima. U Konjicu ustaški logor donosi Kiseljak, u aprilu 1942. godine pohapšeni 197 lica. Podatke koji se daju nakon rata
naredbe o redarstvenom satu, a Srbima i su svi domaći Romi iz Kmetića. Od njih treba uzeti s rezervom jer se rade po sjeća-
Romima određuje slobodno kretanje od 43, vratilo se samo šestero. Ubijeni su u nju, a ne na osnovu pouzdanih spiskova.
6 do 18 h. Progoni Srba, Jevreja i Roma, Jasenovcu. Odmah po njihovom odvođe- Mještani Karadaglija navode da je odvede-
koji su odmah uslijedili, duboko su zabri- nju, sva je njihova sirotinja opljačkana. no približno 150 Roma iz Tešnja i okolice.
nuli sve ljude Tešnja, a posebno tešanjsku U Maglaju je odvedeno 55 žena, dje- U Zapisniku koji se odnosi na selo Raduša
omladinu. U samom Turbetu Srbi, Jevreji ce, muškaraca, Roma u Jasenovac, gdje navedeno je sljedeće: “Saznali smo u junu
i Romi pohapšeni su putem uvođenja po- su likvidirani. U maju 1942. godine svim 1942. da su ustaške vlasti u Tešnju i okolini
licijskog časa jer su morali do određenog zapovjedništvima oružničkih pukovnija uhapsile 200-300 Cigana i otpremile ih u
vremena biti u svojim kućama, policija ih upućena je “Nadopuna zapovijedi o po- Jasenovac, a njihovu imovinu zaplijenili i
je u to vrijeme našla i pohapsila. Osim lju- stupku s Romima”, kojom se od svih po- prodali kotarskoj oblasti u Tešnju koju su
di iz Mudrika, Vitovlja, Turbeta, pohapše- dručnih oružničkih postaja traži da pri- putem licitacije prodavali narodu, a cigan-
ni su i ljudi iz svih okolnih sela Karaule, kupe sve Rome na svom području te da ih ske kuće davali pristašama ustaške vlasti.”
Mještani Šija govore o oko 200, a Sivše o
“Namjere ustaških vlasti naišle su na jednodušnu osudu i na svim Romima s područja sreza Tešanj koji
su otpremljeni u Jasenovac i ubijeni.
konferenciji bivših zemljoposjednika, održanoj u Sarajevu 26. U odvođenju Jevreja i Roma Travnika
i 27. jula 1941.” Imenovanjem posebne komisije sastavljene u logor veliki župan Nikola Tusun vodio je
glavnu riječ. Krajem aprila 1942. godine on
od istaknutih bošnjačkih intelektualaca i izradom stručnog je izdao naredbu da se hapse domaći Romi.
elaborata u kojem se dokazuje da su bijeli Cigani muslimani Župsko redarstvo u saradnji s domaćim
po vjeroispovijesti nastojalo se zaštititi muslimanske Rome. ustašama uhvatilo je u Travniku 105 trav-
ničkih domaćih Roma muslimana, muška-
Vlasti NDH prihvatile su navedeni elaborat i krajem augusta raca, žena i djece svih godina. U Kmetići-
1941. godine, plašeći se daljih protesta Bošnjaka, naredile ma je slobode lišeno 49 lica. U Turbetu je
provedeno hapšenje Roma na tom područ-
obustavljanje popisa bijelih Cigana ju i lišeno slobode devet lica iz Bjelobućja,

64 13/8/2020 STAV