Page 61 - STAV broj 284

obilježen je izgradnjom džamije, hamama, spadao je u red akindžija, koji su, pored U toku Prvog srpskog ustanka Kruše-
sudnice, zavije i mesdžida. U periodu koji učestvovanja u ratnim pohodima, “uvijek vac je 26. januara 1806. godine bio osvojen
slijedi Kruševac je prije svega bio vojna po- radili na čuvanju i odbrani carstva”. Zbog od srpskih ustanika, da bi ga 1809. godine
staja, da bi tek nakon osvajanja Beograda toga su uživali poreske olakšice. osmanske snage ponovo preuzele. Zatim,
1521. godine i prebacivanja vojnih opera- U 16. stoljeću Kruševac ima status ka- 1811. godine još jednom ga osvajaju usta-
cija u južnu Ugarsku došlo do pravog gra- sabe, a u Evlijino vrijeme status šehera. nici da bi ga osmanska vojska ponovo vra-
đanskog razmaha, odnosno do razvitka za- Većina njegovog stanovništva bavila se tila u svoj posjed 1813. godine.
dužbinarstva u pravom smislu te riječi. U gradskom privredom – zanatstvom i tr-
ovom periodu izgrađena su još 4 mesdžida, govinom. Kruševac je pripadao privred- PRIPAJANJE KRUŠEVAČKE
jedna zavija i jedan mekteb, čime je u veli- no razvijenijim naseljima. U Kruševcu je NAHIJE KNEŽEVINI SRBIJI
koj mjeri formirana nova urbana struktura stalno bila prisutna kolonija dubrovačkih Kruševac je faktički do 1833. godine bio
grada. Posljednju fazu karakterizira lagani trgovaca srednje veličine. sjedište Kruševačkog sandžaka i dio Osman-
porast stanovništva, ali i izostanak značaj- Kruševac će imati veoma značajnu skog carstva. Nakon poraza u ratu s Rusi-
nih građevinskih poduhvata, pa su tako u ulogu i u toku Bečkog rata, naročito u jom i pod pritiskom iste, sultan se obavezao
narednih nekoliko decenija podignuti samo periodu od jula do septembra 1689. godine. da će šest nahija koje je van Smederevskog
jedna džamija i jedan mekteb. Zapovjednik osmanske vojske serasker sandžaka Karađorđe zaposjeo u Prvom srp-
Podaci iz deftera iz 1584. godine uka- Redžep-paša vršio je koncentraciju svo- skom ustanku, među njima i Kruševačku
zuju da je u Kruševcu bilo 17 mahala: 14 jih trupa u Kruševcu, gdje se skupilo oko nahiju, predati Kneževini Srbiji.
muslimanskih, od toga jedna ciganska, i 20.000 vojnika. Austrijska vojska ide pre- Sam čin predaje Kruševačke nahije
dvije kršćanske, dok je jedna mahala bila ma Jagodini i pobjeđuje osmanske trupe Srbiji nije išao bez otpora. Tome se su-
mješovita. U gradu je bilo 48 dućana. Odr- kod Grabovca i Batočine. Nakon toga, ko- protstavljao i leskovački Šašit-paša, ko-
žavan je i godišnji panađur. njički puk austrijske vojske napada Kru- jem je Kruševačka nahija odavno data
ševac. Dolazi do krvavih sukoba, poslije kao mukada (poklon) i mogla mu se odu-
KRUŠEVAC (ALADŽA-HISAR) čega osmanska vojska napušta grad, spa- zeti samo u slučaju izdaje i zbog otpora
OD 17. DO POČETKA 19. STOLJEĆA ljuje most na Moravi i povlači se prema muslimanskog življa. Prepredeni i na sve
Izgradnja i razvoj Kruševca nastav- Nišu. Austrijska vojska i srpski ustanici spremni knez Miloš u ostvarivanju ovog
ljeni su krajem 16. i tokom 17. stoljeća, drže Kruševac u svojim rukama od kra- cilja kombinirano je koristio podbunjiva-
pa Evlija Čelebija šezdesetih godina 17. ja augusta do 8. septembra 1689. godine. nje srpskog življa iz Kruševačke nahije,
stoljeća bilježi u gradu još dvije musli- Austrijska vojska stiže do Skoplja, a onda vojnu prijetnju, podmićivanje osmanskog
manske bogomolje i jedan novi mekteb. slijedi osmanska kontraofanziva. Iako je činovništva i dezinformacije da bi stigao
Prema njegovom kazivanju, Kruševac je austrijska vojska podigla šanac oko kru- do cilja. I domaću i evropsku javnost i
tada imao 9 mahala i 9 islamskih bogo- ševačke tvrđave i naoružala je topovima, štampu krajem 1832. godine potresla je
molja, što govori da je grad demografski nakon pada Niša u osmanske ruke napu- priča lansirana s Miloševe strane da su
opao, jednu medresu, 3 mekteba, 2 teki- štaju ovu tvrđavu i povlače se prema Savi kruševački begovi Frenčevići (Selim-beg
je, tri mala i jedan veliki trgovački han i i Dunavu s mnoštvom srpskih izbjeglica. Zeka i Osman-beg Smaka) navodno nasilu
150 dućana. Od džamija, Evlija ističe na- U drugom osmansko-austrijskom oteli djevojke iz sela Mozgova Miljkanu
ročito: Hudanvendigarovu, Alajbegovu i ratu (1716–1718) Kruševac, njegov san- i Mariju, koje su primile islam i musli-
džamiju sultana Murata II. džak i nahija nisu u centru zbivanja. I na- manska imena Fatima i Jursuma i bile
Naselje se nalazilo na sjevernoj i za- kon Požarevačkog mira, sklopljenog 21. u njihovom haremu. Pošto su djevojke
padnoj strani tvrđave, u jednom prostra- jula 1718. godine, Kruševac je ostao pod odbijale da lažno svjedoče, on ih je uz
nom polju, tako da je s obiju strana bilo osmanskom vlašću. U narednom osman- pomoć svojih ljudi bukvalno kidnapirao
okićeno vrtovima (vinogradima) po pito- sko-austrijskom ratu (1737–1739) Kru- i uz prijetnju i davanje novca i poklona
mim niskim brdima. ševac je 10. jula 1737. godine pao u ruke ih natjerao da u Beogradu svjedoče da su
Zanimljivo je da Evlija pominje jaku ober kapetana Staniše Markovića Mlati- navodno otete, što negira i pisac najbolje
kruševačku tvrđavu, ali u njoj ne pomi- šume i austrijskog pukovnika Lentulusa. monografije u Kruševcu Buda Ilić, a što
nje posadu, što dovodi do pretpostavke da Četvrti osmansko-austrijski rat počinje će mu biti krunski dokaz o navodnom
možda posade nije ni bilo sve do Bečkog 1788. godine. Kruševac je pao u ruke srpskoj turskom zulumu u Kruševačkoj nahiji.
rata, jer Kruševac je bio tada duboko u miliciji i Austrijancima 2. januara 1789. Maja 1833. godine Miloš prisajedinju-
unutrašnjosti carstva, a osim toga, najveći godine, ali već u ljeto 1790. godine osman- je Kruševačku nahiju Kneževini Srbiji.
dio muslimanskog stanovništva Kruševca ska vojska ga ponovo vraća u svoj posjed. Muslimani nevoljno prodaju svoje kuće i
imanja i napuštaju svoj rodni kraj.
Srbi nisu ni sačekali da se muslimani
Sam čin predaje Kruševačke nahije Srbiji nije išao bez odsele a već su počeli rušiti muslimanske
džamije i druge vjerske objekte.
otpora. Tome se suprotstavljao i leskovački Šašit-paša, Jedan manji dio muslimana ipak nije
kojem je Kruševačka nahija odavno data kao mukada imao srca napustiti svoj rodni grad. Mu-
slimana još ima i u naredne dvije-tri de-
(poklon) i mogla mu se oduzeti samo u slučaju izdaje i cenije, o čemu svjedoči i zapis koji nam
zbog otpora muslimanskog življa. Prepredeni i na sve je ostavio Fon Taub iz 1852. godine. Po-
sljednji trag muslimanskih džamija nestao
spremni knez Miloš u ostvarivanju ovog cilja kombinirano je je krajem treće decenije 20. stoljeća, kada
koristio podbunjivanje srpskog življa iz Kruševačke nahije, je porušena i posljednja, već tada prilič-
vojnu prijetnju, podmićivanje osmanskog činovništva i no oštećena kruševačka džamija koja se
nalazila na uglu Ulice cara Lazara i Stra-
dezinformacije da bi stigao do cilja hinjićeve. n

STAV 13/8/2020 61