Page 67 - STAV broj 284

Baron Wolfgang
von Kempelen
konstruisao je

“Schachtürke”,
inteligentnu
mašinu za šah za
koju je tvrdio da
može poraziti čak

i najboljeg živog
šahistu. Mnogi
su se upecali na

mamac, povjerovali
u iluziju, uključujući
čak i državnike
poput Franklina i
Napoleona. Priča se

da je Napoleon, koji
je koju godinu ranije
porazio Austriju u

bici kod Wagrama,
nakon poraza od
“Schachtürke”,
ljutito pobacao
šahovske figure

Iako je Osmanlijama bilo u interesu da su neki ostali živjeti u Švedskoj. Njiho- Türkenkalender je štampan 1454. godine,
se njihov pouzdani saveznik, švedski kralj, vo dugogodišnje prisustvo u ovoj zemlji samo godinu dana nakon Fatihovog osva-
ruski neprijatelj, što prije vrati u svoju do- bilo je inicijalna kapisla uvođenja slobode janja Konstantinopolja. Bio je to propa-
movinu, da sa sjevera ugrožava ruske inte- vjeroispovijesti u ovoj zemlji. Da bi se ra- gandni pamflet. Zato Türkenkalender mož-
rese, Karl XII je godinama odbijao napu- zumio značaj te promjene, treba imati na da i najjasnije svjedoči sliku modernog
stiti Osmansko carstvo. Sanjao je dan kada umu da je Švedska u to vrijeme, a i zadu- Evropljanina u nastajanju, najstrašniju
će se sa svojim saveznicima, Osmanlijama go nakon njega, zakonski bila isključivo sliku egzotičnog Orijenta: turskog osva-
i Krimskim Tatarima, osvetiti Petru Veli- protestantska država. janja Carigrada. Upitat ćete se možda: Pa
kom, slavodobitno vratiti u svoje kraljev- S vremenom su evropski vladari poče- zar nije Gutenbergova Biblija prvo štam-
stvo. Jednom su ga prilikom Osmanlije čak li preuzimati domišljatost muslimanskih pano djelo? Ne, nije, Türkenkalender je ti-
i silom pokušale natjerati da se vrati u svoju osvajača. Kao stvaraoci jedne naizgled pot- skan prije nego što je cijela Gutenbergova
kraljevinu. Kralj Karl XII tu je mogućnost puno nove civilizacije, renesansni Evro- Biblija završena. Štampa, to veliko čudo i
odlučno odbio, došlo je čak i do oružanog pljani, svjedoci nastajanja jednog novog, simbol jedne nove, evropske civilizacije,
sukoba, u švedskoj historiji poznatog pod modernog svijeta, našli su se u procjepu svoju prvu primjenu našla je u tiskanju
nazivom “kalabalik u Benderu”. Riječ “ka- između turkofobije i turkofilije. propagande o Turčinu.
labalik” (turski za “mase”) tako je postala Fobija, ili strah, kao stimulus tehno- Kao što je Türkenkalender bio i prvi
švedska riječ za “nevolje”. loškom razvoju možda se najbolje osli- štampani proizvod nove evropske teh-
Karl XII vratio se u svoju domovinu kava u prvom, u potpunosti sačuvanom nike i lažna slika o Turcima, tako je i
uz pratnju osmanskih askera, od kojih tisku najpoznatijeg štampara Gutenberga. riječ “getürkt” proizvod mašte pune

STAV 13/8/2020 67