Page 73 - STAV broj 308

u 19. stoljeću bio nedodirljiv i izgledalo
je da će islamska umjetnost, za razliku od
evropske, uspjeti sačuvati nekadašnje po-
stulate, bez obzira na to što će kurzivnost
arapskog pisma i njegova prilagodljivost
raširenih ruku biti prihvaćena od onih
koji su željeli eksperimentirati s hetero-
genim apstraktnim matricama.
Na kraju je stoljetna islamska tradici-
ja kaligrafije ostavljena na miru, unutar
sopstvenog kreativnog univerzuma, dok
su njene savremene inačice sve više dobi-
jale na značaju, čak i među umjetnicima
koji nisu bili muslimani. Ipak, moramo
priznati da je današnja afirmacija savre-
mene islamske umjetnosti dobrim dije-
lom izraz zapadne znatiželje i potrebe za
drugim i drugačijim. Evropski umjetnici
prilazili su u 19. stoljeću zemljama Isto-
ka kroz etnološku zaokupiranost zaslije-
pljeni tamošnjim suncem, šarenilom boja
i igrom arabeski, a što se sve neminovno
moralo odraziti i na umjetnost u njiho-
vim domovinama. To svakako nije bilo
prvi put da su se kršćani otvarali prema Henri Matisse
islamskim kulturnim i civilizacijskim vri-
jednostima, ali jeste prvi put da su to ra- na sopstvenoj, refleksnoj pigmentarnosti
dili bez ikakvih ograda i s veoma mnogo i oblikovnoj sugestivnosti predstavljajući
poštovanja. Prve naznake islamske este- oslobođene likovne forme. Ovakav pristup
tike u radovima modernista s početka 20. velikim je dijelom imao uzore u islamskoj
stoljeća osjetile su se u načinu tretiranja umjetnosti i estetici.
boje i apstrahiranju oblika. Fovisti i ku- Fovisti, poput Matissea, nerijetko su
bisti u tom su smislu bili najbolji primjer. svoju inspiraciju pronalazili u zemljama
Kubistički stil početkom stoljeća po- Magreba. Ideja dekorativizma, koja se
kušava razgraditi predmet kako bi se taj tada pojavljivala u modernoj umjetnosti,
isti sklopio u jednu novu predstavu unutar preuzeta je posredno, a jednim dijelom i
koje, recimo, stolicu možemo sagledavati neposredno, iz enterijera islamskih kuća i
frontalno, od pozadi, odozgo ili sa strane, fizionomije gradova. Šarenilo ćilima i zid-
i to sve u isto vrijeme. Međutim, u takvoj nih arabeski inspiriralo je brojne francu-
se slici gubi svaki uobičajen logički red ske umjetnike da svoje slike “ukrase” baš
stvari. S druge strane, fovizam, koji se jav- takvim motivima, a što je sve, dugoročno,
lja nešto ranije, ističe boju kao dominan- utjecalo na njihov osjećaj za lijepo i daljnje
tan element slike stavljajući u prvi plan apstrahiranje svoje umjetnosti. Zbog toga
njenu sugestivnost, ali i kolorističku proi- Robert Delaunay je veoma interesantno pratiti Matisseov
zvoljnost koja se podudarala sa slikarevom razvoj s obzirom na to da je s vremenom
intuicijom. Fovistički slikar neće prezati slijeđenje određene matrice shematskih, njegov rad završio u čistoj apstrakciji pred
od toga da, npr., jabuku naslika u punoj dekorativnih, senzibilnih i općenito for- kraj života, oko 1950. godine, kada osli-
plavoj boji. Tu se kao i u kubizmu, samo malnih stremljenja koja su bila prisutna kava velike dekorativne kompozicije koje
na drugi način, gubi logički red stvari, u i u islamskoj estetici, s tim da se oni sada su predstavljale krajnje pročišćenu vizi-
ovom slučaju, prirodnog uspostavljanja i dodatno razrađuju. ju njegove primarne umjetničke ideje. U
rasprostiranja bojenih tonaliteta. I jedan i Fovizam i kubizam istaknuli su dva tim radovima Matisse izbjegava uobičaje-
drugi stil u suštini su imali fenomenološ- veoma važna elementa za kasniji razvoj nu slikarsku gestikulaciju i materijalnost
ki pristup razvijanju forme i isticali bitne apstraktne i općenito moderne umjetnosti, pigmentarne zasićenosti, čak pravi otklon
aspekte njene egzistencije oslobođene od a to su boja i oblik kao dvije samostalne od “ozbiljnog” slikarstva koje formu i boju
prostorno-vremenskog konteksta, bar što likovne egzistencije, čija je sinteza mogla nužno dovodi u odnos napetosti.
se tiče osnovnih morfoloških tumačenja. dovesti do širokih mogućnosti kombini- Prije bismo rekli da se u tim slikama
Oba pristupa, i fovistički i kubistički, ranja. Organiziranje likovnih elemenata kompletna likovna predstava zasniva na
traže svoj odraz u stvarnosti, ali tu istu unutar slike u ova dva stila podrazumije- laganom poigravanju osnovnih elemenata
više ne shvataju uobičajeno, ili barem ne va organiziranje prostornih planova izra- i njihovom pronicljivom kombiniranju,
u smislu da im je ona glavni povod kre- zite plošnosti i dvodimenzionalizma, pri što otkriva vedrinu ničim opterećenog vi-
ativnog djelovanja, što se donekle podu- čemu slika egzistira kao površina na kojoj zualnog promišljanja. Tako je ovaj čuveni
daralo s islamskim umjetničkim princi- se sukobljavaju ili usklađuju, kako isti- francuski slikar dodatno produbio ideju
pima. Realistički okvir i dalje je prisutan, če Filiberto Menna, “samooznačavajuće primjene principa arabeske u modernom
ali mu se sada prilazi kroz proces apstra- strukture”. To su oni samostalni apstra- slikarstvu, i to onako kako je to original-
hiranja. U oba stila taj se pristup svodi na hirani znakovi koji egzistiraju isključivo no proklamirala islamska umjetnost. n

STAV 28/1/2021 73