Page 17 - STAV broj 283

koju njoj poklanja, odgovorio: “Vaše veli-
čanstvo, jezik je savršen instrument impe-
rije.” Izetbegović je ukazao na imperijalno
uništavanje kulturne posebnosti porobljenih
naroda u pogledu jezika, navodeći primjer
da su “alžirski pjesnici” bili nezadovoljni
“sporim procesom arabizacije” njihovog
jezika upravo zato što “znaju kakav značaj
ima čin vraćanja jezika njihovoj zemlji koji
je tako surovo oduzet francuskom koloni-
jalnom politikom”.
Bio je uvjeren u moć izgovorene i na-
pisane riječi pa je ukazao da su satire o po-
rocima vladajućih slojeva koje je u 17. sto-
ljeću pisao francuski književnik Molière
(Jean-Baptiste Paquelin) prije Francuske re-
volucije pripremile obračun s vlastodršcima,
zaključujući da “nije revolucija stvorila Mo-
lièra, nego je Molière stvarao revoluciju (‹U
početku bijaše riječ’).” Odnosno, zaključio
je: “Velikim političkim događajima koji su
izmijenili svijet i koji su počeli Francuskom
revolucijom prethodila je ljudska misao.”
Pridajući takav značaj jezika u kultur-
nom identitetu svakog naroda, iznio je svo-
je mišljenje o svrsi jezika: “To je upotreba
riječi, analogija, metafora i najrazličitijih
figura, da bi se ocrtala tačna krivulja misli,
osjećanja i stvari koje se opisuju.”
Smatrao je da “pisci svijeta treba da se
bore za istinu u historiji, za istinito prika-
zivanje prošlosti”, pa je u vezi s tim ukazao
na značaj simpozija Međunarodnog PEN-a
3. marta 1987. godine na temu Pisci za mir
jer je cilj pisaca ukazivanje da su “falsifi-
kovanje i zloupotreba historije – izvor su-
koba i kriza”.
Izetbegović je, dakle, definitivno bio
poznavatelj umjetnosti u pogledu njenog
društvenog karaktera, značaja i uloge. Na
osnovu stečenih spoznaja o umjetnosti, ana-
lizirao je njene karakteristike i tendencije,
pa je dolazio do analitičkih zaključaka kada
se i kako ostvaruje najveći razvoj u pojedi-
nim umjetničkim pravcima u evropskim i
drugim zemljama svijeta, i to: da u “grčkoj
klasičnoj umjetnosti najveći razvoj doživ-
ljavaju kiparstvo i drama”; da za vrijeme
“renesanse poezija doživljava silan prevrat,
a nešto kasnije muzika i arhitektura”; da
je u doba “romantizma u prvom planu li-
rika, a u racionalističkom XIX vijeku to je
tretirao socijalističke ideje političkih parti- umjetnika i književnika “angažovanost”, da roman”. Iz tih razmatranja stekao je uti-
ja u demokratskom ambijentu kapitalizma, krči put tim njihovim idejama i ideologi- sak da Nijemcima više odgovara muzika,
a ne socijalizam kao sistem jednopartijske jama. Proizlazi da su u slučajevima takvog Francuzima poezija, Englezima i Rusima
diktature pod vodstvom komunista. prihvatanja gubitnici umjetnost i književ- umjetnička proza, a Italijanima slikarstvo,
nost jer se tako ideologiziraju gubeći sa- pa je o tome zaključio: “Sve je ovo isklju-
DRUŠTVENO ANGAŽIRANA mosvojnost, autohtonost. čivo, ali neke grube podjele se uistinu pri-
KNJIŽEVNOST I ZNAČAJ JEZIKA U vezi sa značajem književnosti za kre- mjećuju.” Tako je zapažao upravo zato što je
Bitna je Izetbegovićeva kritika “teori- iranje društvenog aktivizma i progresa volio umjetnost, pratio i poznavao kretanja
ja odraza”, po kojoj je “umjetnost pasivan njegovi su stavovi o nacionalnom jeziku, i stvaralaštvo u njenim raznim oblastima
odraz društveno-ekonomskih prilika”, a odnosno o jeziku uopće, što ilustrira činje- širom Evrope i svijeta.
ne aktivan i bitan “kreator stvarnosti”. O nica da mu se dopala anegdota da je 1492. Izetbegović je slobodu tretirao da je
tome je ocijenio da je “protivrječno” što oni jedan biskup “španskoj kraljici Izabeli”, na nužan uvjet umjetničkog stvaralaštva,
koji zastupaju tu “teoriju odraza” traže od njeno pitanje zašto služi knjiga gramatike jer je umjetnost u vrijednosnom smislu

STAV 6/8/2020 17