Page 75 - STAV broj 236

“MESNEVIJU” SU TUMAČILI I ŠEJHOVI DRUGIH TARIKATA “Bosanski pisci su činili nešto više od
U prvim stoljećima širenja islama na tlu Bosne i Hercegovi-
ne i konstituiranja islamske kulture mevlevijski tarikat i njego- deset posto ukupnog broja svih osmanskih
vi predstavnici su na polju znanosti, umjetnosti, književnosti, klasičnih pisaca. Međutim, ukoliko uzmemo
muzike i svih drugih segmenata kulturnog djelovanja ostavili u obzir činjenicu da je Bosna činila
neizbrisiv i fundamentalan trag. Jasno je da su pojedini sufijski
redovi i čelnici na ovom polju djelovali snažnije i utjecajnije od nešto više od jedan posto Osmanskog
ostalih, između kojih se posebno ističu pripadnici mevlevijskog carstva, teritorijalno i demografski, onda
tarikata. “Njihov utjecaj na osmansku, a također i bošnjačku, će nam biti jasnije koliki je bio utjecaj
divansku književnost toliki je da Abdulbaki Golpinarli, jedan
od najglasovitijih turskih orijentalista i islamologa, bez imalo bosanskohercegovačkih pisaca i pjesnika na
uzdržavanja govori o posebnom toku mevlevijske književno- osmansku klasičnu književnost”
sti unutar same divanske književnosti”, objašnjava Dizdarević.
Višestruki su utjecaji mevlevijskog tarikata na kulturu Boš- Mevlevijski tarikat nije samo ostavio utjecaj na pripadnike
njaka. Jedna kulturna forma svojstvena mevlevijskoj tradici- zanatlija ili, pak, na jedan dio običnih ljudi ili elite nego je snaž-
ji održala se do danas. “Tumačenje Mesnevije bila je ustaljena no djelovao i na pripadnike drugih tarikata. Veliki broj šejhova
praksa u Bosni i Hercegovini od samog osvajanja, a jedan od i pripadnika drugih tarikata, kako objašnjava Dizdarević, bio je
najpoznatijih tumača Mesnevije ili mesnevihana bio je šejh Fev- zadivljen Mevlanom, njegovim djelima i samim mevlevijskim
zija Mostarac. On je djelovao u Darul-Mesnevi, koju je osnovao tarikatom. Neki od najpoznatijih mesnevihana i tumača Mesne-
naš veliki pjesnik i državnik Derviš-paša Bajezidagić. Sličnih vije pripadali su drugim tarikatima. Šejh Fejzullah Hadžibajrić,
institucija bilo je po cijeloj Bosni i Hercegovini, a u svim mev- šejh kadirijskog tarikata, jedno vrijeme tokom 20. stoljeća bio
levijskim tekijama, kao što su bile u Sarajevu i Mostaru, zatim je jedini mesnevihan u Bosni.
pojedinim džamijama, kućama i školama, kao što je bio slučaj u
Livnu, Visokom i Travniku, održavana su predavanja na temu DVIJE TREĆINE PJESNIKA PRIPADALO
Mesnevije (Trako, 1987: 221-226). Mevlanom i tumačenjem nje- JE MEVLEVIJSKOM TARIKATU
govih djela bavili su se mnogobrojni istaknuti pjesnici i uče- Koliko je snažan bio utjecaj mevlevijskog tarikata na tlu
njaci, između ostalih: Šam’i, Sudi, Habibi-dede, Derviš-paša Osmanskog carstva i Bosne i Hercegovine, govori podatak da
Bajezidagić, Abdullah Bošnjak, Muhtešim Šabanović, Ali-dede je približno dvije trećine poznatih divanskih pisaca i pjesnika
Bošnjak, Leduni i dr. (Handžić, 1933: 60-64)”, piše Dizdarević. pripadalo ovom tarikatu, ali da je veliki broj drugih, koji nisu
bili direktno vezani za ovaj tarikat, bio inspiriran idejama i na-
dahnućima Mesnevije i drugih djela mevlevijskih pisaca. “Od tri
stotine i dvadeset registriranih osmanskih divanskih sufijskih
pjesnika, njih dvije stotine i dvadeset pripada mevlevijskom
tarikatu (Nametak, 1997: 116)”, navodi Dizdarević.
Bosanskohercegovački divanski pisci i pjesnici mevlevije
bili su izrazito zastupljeni u osmanskoj književnosti, naravno, i
u drugim granama umjetnosti, a neki od njih svrstavaju se u red
najizraslijih i najpoznatijih osmanskih pisaca. “Bosanski pisci su
činili nešto više od deset posto ukupnog broja svih osmanskih
klasičnih pisaca. Međutim, ukoliko uzmemo u obzir činjenicu
da je Bosna činila nešto više od jedan posto Osmanskog carstva,
teritorijalno i demografski, onda će nam biti jasnije koliki je bio
utjecaj bosanskohercegovačkih pisaca i pjesnika na osmansku kla-
sičnu književnost, a posebno sufijskih pisaca, od kojih mevlevije
zauzimaju posebno mjesto i značaj”, ističe Dizdarević.
Kako bi ilustrirao svoje tvrdnje, Dizdarević navodi imena
bošnjačkih mevlevijskih pisaca, navodeći i primarne izvore u ko-
jima su spomenuti kao pripadnici mevlevijskog tarikata: Ahmed
Sudi, Vahdeti Ahmed Bošnjak, Derviš-paša Bajezidagić, Sulej-
man Mevlevi, Habibi-dede, Tevekkuli-dede, Sulejman Mezaki,
Zekerija Sukkeri, Mustafa Bošnjak Katib, Ahmed Rušdi, Sabit
Užičanin, Nutki Ali-dede, Mejli Gurani, Fadil-paša Šerifović,
Nazmi-dede, Servi-dede, Sabuhi, Mehmed Rešid, Fevzija Mosta-
rac, Husam Bošnjak, Habiba Rizvanbegović, Redžib-dede, Meh-
med Muhtešim Velagić, Šejh Vedždi, Mahmud Atik, Abdullah
Bošnjak, Habib Busnevi, Husein-dede Busnevi, Hajdar-dede
Busnevi Sarajevo, Sulejman-dede Mostari, Mahmud-dede Mo-
stari, Derviš Džafer Fesene Sene Busnevi, Derviš Osman Asiri
Busnevi, Derviš Hasan Mostari. Prvih dvadeset i šest u ovom
nizu, kako piše Dizdarević, pripada redu najistaknutijih pred-
stavnika divanske književnosti porijeklom iz Bosne i Hercego-
vine, a za ostale se zna samo toliko da su bili istaknuti učenjaci
i pročelnici mevlevijskih tekija u Istanbulu i Konyi, a da su bili
porijeklom Bošnjaci. Ovi podaci nam, objašnjava on, govore o
značaju i ulozi Bošnjaka unutar mevlevijskog tarikata. n

STAV 12/9/2019 75