Page 55 - STAV broj 387

ranije, ali strah od naoružanih Bošnjaka i Postoje i drugi brojni dokazi u literaturi koji ukazuju na
prisustvo bilo kakvog zakona ometalo ih je
u njihovim nakanama. Priliku za ostvare- činjenicu da je julski ustanak po svojoj suštini, bar na
nje svojih želja i ispoljavanje primitivnih početku, više bio četničkog nego općenarodnog karaktera.
nagona vidjeli su početkom ustanka. U prilog tome ide i činjenica da su neke ustaničke jedinice,
Pljačka i uništavanje bošnjačke imovi-
ne u dijelovima Krajine zahvaćenim ustan- naprimjer u Bosanskom Petrovcu, umjesto pozdrava “Smrt
kom bili su svakodnevnica. Takvi postupci fašizmu!” koristile pozdrav “Smrt Turcima!”.
ustanika prolazili su bez kazne, uz slabu ili
nikakvu osudu, a ponekad čak i uz simpati-
je njihovih vođe. U Sabranim djelima Bran-
ka Ćopića (knjiga 8, str. 122-124 , izdanje
“Prosvete” i “Veselina Masleše” Beograd –
Sarajevo 1964. godine) uvrštena je pjesma
Raport grmečkih partizana, koja je napisana
u novembru 1941. godine. Pjesma prikazu-
je događaje i prilike na području krupskog
i sanskog sreza u vrijeme ustanka, u kojoj
autor, bez osude, govori o pljački i uništa-
vanju bošnjačke imovine, što se vidi u slje-
dećim stihovima:

Novih stvari dosta ima, svoju šansu, uspjela da svoje ljude postavi poslanik i Mile Gagić sa sanskog područ-
I na fronti i selima, na čelo pokreta koji se 1942. godine podi- ja. Trivo Drljača i Mile Gagić odstranjeni
Vrijedna raja ta seljačka, jelio na dvije struje: četničku i partizan- su iz štaba iz razloga što su insistirali da se
Samo nešto mnogo pljačka. sku. Kad je u pitanju organizacija ustanka za podgrmečke ustanike usvoji naziv čet-
u Krajini, navest ćemo tvrdnje iznesene u nici. Poslije odstranjenja iz Štaba Drljača
Prema Sani oganj gori, literaturi socijalističkog perioda, a konačan se nalazio na sporednim dužnostima. Re-
Konjička se četa bori, stav o tome prepustit ćemo čitateljima. U organizacijom podgrmečkih ustaničkih je-
Junaci su, nema šale, monografiji Bosansko-krupska opština u ratu dinica ‘Štab gerilskih odreda Krupa-Sana’
Samo kuća, da ne pale. i revoluciji na strani 59 navodi se sljedeće: dobio je naziv Štab bataljona ‘Sloboda’, a
Sličan odnos Ćopića prema pljačkašima “Na liniji organizovane borbe protiv ovaj bataljon postao je jedan od bataljona
bošnjačke imovine nailazimo u njegovoj okupatora i domaćih izdajnika bilo je u ‘Drvarske brigade’.”
anegdoti Bukova škola, koju bilježi Enes Krupskom srezu uglavnom samo malobrojna Postoje i drugi brojni dokazi u litera-
Čengić u knjizi Ćopićev humor i zbilja, II i još neiskusna organizacija Komunističke turi koji ukazuju na činjenicu da je julski
dio. Evo te anegdote: “U prvim danima partije. U prvim mjesecima okupacije došlo ustanak po svojoj suštini, bar na početku,
ustanka imali smo velike muke s nekim je do smanjenja brojnog stanja partijskog više bio četničkog nego općenarodnog ka-
seljacima. Čim bismo oslobodili neko selo članstva u Krupi u odnosu na predratno raktera. U prilog tome ide i činjenica da
od neprijatelja – eto ti već seljaka. Upada- stanje. Dva člana partije, po nacionalnosti su neke ustaničke jedinice, naprimjer u
ju u kuće, grabe šta stignu: alat, robu, na- Nijemci, stavili su se u službu okupatora. Bosanskom Petrovcu, umjesto pozdrava
mještaj, gone stoku, dakle sve što se može Neki članovi su se pasivizirali i tako samo “Smrt fašizmu!” koristile pozdrav “Smrt
ponijeti i otjerati. Tako kad smo oslobodili anulirali svoje članstvo u Partiji. Neki su Turcima!”, a malobrojni komunisti Boš-
manje obližnje mjesto, odnekud se stvori i otišli iz Krupe, a jednog člana Mjesnog njaci i Hrvati infiltrirani u pokret morali
moja kuma Dragojla, zgrabi prvu kravu koju komiteta ubile su ustaše. Mjesni komitet su kriti svoj nacionalni i vjerski identitet.
je našla na pašnjaku i poče joj tepati: ‘Jao, Partije sveo se samo na sekretara i još jed- U slučaju da budu otkriveni, svoju težnju
Šaruljo, kako si mi omršavila kod prokletih nog člana. U mjesecu avgustu 1941. godine da budu dijelom ustanka često bi platili i
dušmana, neće te djeca ni prepoznati kad u Krupi je bilo samo pet članova Partije. vlastitim životom. To potvrđuje i navod
te dovedem kući!’ Ja koji sam sve vidio, Brojno stanje partijaca po selima, ostalo je, na 99. strani monografije Bosansko-krup-
priđoh Dragojli: ‘Ama, kumo, kako će je međutim, kao i pred početak rata.” ska opština u ratu i revoluciji koji glasi: “U
djeca prepoznati kad je nikad svojim oči- Na stranici 87, 88 i 90 iste monogra- početku ustanka komunistima muslima-
ma nisu vidjela?’ Kuma lukavo zaškilji na fije nailazimo na citat: “Pošto nisu znali nima nije bilo lako djelovati u ovdašnjim
mene: ‘Hajde bogati, kume, ti si školovan kako da se drukčije nazovu, u selima gdje srpskim selima i ustaničkim jedinicama,
čovjek, ne razumiješ naše seljačke stvari, za je manjkao uticaj komunista, bilo je slu- gdje bi se često mogao naći poneki izrazi-
to valja imati podgrmečku Bukovu školu.’” čajeva i nastojanja da se ustanici nazovu tiji šovinista ili samovoljnik. Neki šovini-
četnici ali je ubrzo ovaj naziv odbačen kao stički nastrojeni borci iz Radića ubili su
USTANICI – ČETNICI ILI PARTIZANI neprikladan i stran narodnooslobodilačkoj kao “sumnjivog” komunistu Muhameda
U literaturi socijalističkog perioda pri- borbi. Kao jedinstveno rukovodstvo za sve Bajrića. Grupa šovinista pokušala je u Ve-
mjetna je intencija da se organizacija ustan- podgrmečke gerilske odrede, 21. augusta likoj Rujiškoj da ubije komunistu Hajru
ka naroda pripiše Komunističkoj partiji, 1941. godine formiran je ‘Štab gerilskih Kapetanovića i Avdu Ćuka.”
vodeći pri tom računa da se sami komu- odreda Krupa-Sana’, koji se nalazio u Maj- Ovo su samo neki podaci koji bi trebali
nisti ograde od strahovitih zločina koji su kić Japri. Štab su činili: Komandant Petar da nas nauče još jednu lekciju iz historije, a
počinjeni. Velik broj historičara i analiti- Vojinović, predratni aktivni oficir rodom to je da je Julski ustanak, duboko po svom
čara novijeg vremena smatra da su usta- iz Slatine, politički komesar Branko Ćopić, karakteru i u svom početku, bio antiboš-
nak organizirale srpske narodne vođe, a književnik iz Hašana, a zamjenici koman- njački i antimuslimanski pokret čije su žrtve
da je Komunistička partija, videći u tome danta Trivo Drljača iz Jasenice, predratni najvećim dijelom bili nedužni Bošnjaci. n

STAV 5/8/2022 55