Page 36 - STAV broj 310

SPECIJAL: DRUGI SVJETSKI RAT

pretpostavke da je Andrić islamofobni mr- – prekinula duhovni život zemlje, izo- ANDRIĆ KAO ČLAN JUGOSLAVENSKE
zitelj Turaka, ističući da se u ovom tekstu bličila ga i od tog života načinila nešto RADIKALNE ZAJEDNICE
nalaze osjećanja mržnje prema islamu i sasvim osobeno.” Nakon poglavlja o Andrićevom ulasku
muslimanima. Martens smatra da diser- “Već po osnovnim shvatanjima islama, u masonsku ložu, u kojoj “svojoj braći drži
tacija, uprkos tome što je ocijenjena odlič- a još više po načinu na koji su se ona u predavanje o Bosni”, Martens se zanima
nom ocjenom, već po tadašnjim mjerilima praksi sprovodila, raja je neizbežno mora- Andrićevim službovanjem u Marseilleu,
na ispunjava savremene naučne zahtjeve. la dospeti u privredno potčinjen i zavisan gdje stupa u službu 1926. godine, baveći
Velika slabost Andrićevog rada, piše Mar- položaj. Zbog toga su hrišćani počeli da se uglavnom istraživanjem arhivske gra-
tens, jeste u tome što se vrijeme propasti napuštaju svoje kuće i zemljište u ravnici i đe koja će mu kasnije pomoći za pisanje
Osmanlija projektira na sve vijekove nji- duž drumova i da se povlače u planine. Na Travničke hronike. Najviše su ga zanimali
hove vladavine. ovaj način hrišćani su se postepeno pre- izvještaji Pierrea Davida, francuskog kon-
Ipak, Martens u odbranu Andrića navo- seljavali u više, nedostupne krajeve, dok zula u Bosni od 1806. do 1814. godine. I u
di činjenicu da je disertacija napisana mu- su muslimani zauzimali njihove dotadaš- Francuskoj Andrić ne ostaje dugo. Već u
njevitom brzinom, što je tačno. Međutim, nje položaje. (...) Ova sve jača izolacija i aprilu 1927. godine premješten je u Ma-
kao kontraargument moglo bi se navesti onako već izolovanog stanovništva, i ovo drid, gdje prvi put rukovodi jednim di-
to isto. Budući da je napisana nabrzinu i s sve veće udaljavanje od javnih drumova i plomatskim poslanstvom u inostranstvu.
vrlo oskudnim izvorima, disertacija uglav- središta kulture nije moglo da ostane bez Bezbrižnu atmosferu i posao neopterećen
nom govori o onome što Andrić osjeća, o posledica po kulturni i moralni razvoj nesuglasicama između Jugoslavije i Špa-
njegovoj percepciji i načinu razumijeva- hrišćana. Oni hrišćani koji su živeli po nije uskoro smjenjuje napeta situacija u
nja Osmanlija i islama, kao i muslimana gradovima i bavili se trgovinom i zanat- Beogradu. Nakon ubistva Stjepana Radića
u Bosni i Hercegovini. Istina, u usporedi stvom, nalazili su u postojećim zakonima i nemira izazvanih nezadovoljstvom Hr-
s nekim njegovim pismima i političkim muslimanskog poretka prepreku za svaki vata zbog blagosti suda prema ubici, kralj
programima za koje se zalagao, Andrićeva napredak, a ostajali su i bez zaštite za ste- Aleksandar šestog januara 1929. godine
disertacija, kojom su se uglavnom bavi- čenu imovinu.” raspušta parlament i uvodi diktaturu. “An-
li neki Bošnjaci s namjerom dokazivanja “Prirodno je da su ta pesnička ostva- drićeva reakcija na događaje u Beogradu je
njegova antimuslimanskog držanja, sko- renja muslimana bila prožeta turcizmima, karakteristična. On 1930. godine objavlju-
ro je bezbolno svjedočanstvo o njegovim a da je jezik, ukoliko je srpsko-hrvatski, je esej Simon Bolivar Oslobodilac, u kojem
stavovima. Ipak, donosimo nekoliko citata bio unakažen i utisnut u ruho tuđe poet- indirektno opravdava jugoslavensku dik-
iz njegove disertacije: ske forme. Rima je gotovo uvek pogrešna taturu. (...) Kao jugoslavenski centralista
“Pitanje da li je u samostalnoj Bosni i nepravilna, celokupan ton je suvoparan i on se naravno identifikuje sa zagovorni-
postojala kultura, kakva je ona bila i na ne retko trivijalan. Ova pesnička ostvare- kom integracije Venecuele, Kolumbije,
kom stupnju se nalazila pre nego su je nja većim delom uče se napamet; neka od Ekvadora, Perua i Bolivije, pa tako on Bo-
Turci potisli i uništili, samo po sebi ne njih – na primer didaktička pesma Avdi- livarove diktatorske crte predstavlja kao
čini odlučujući momenat u određivanju ja – dostigla su među muslimanskim sta- nužno zlo. Za mnoge čitaoce u Jugoslaviji
uticaja turske vladavine na duhovni ži- novništvom veliku popularnost. Prepisi paralele su jasno uočljive: diktatura kra-
vot Bosne. Od odlučujućeg značaja je to koji su se sačinili bitno se razlikuju kako lja Aleksandra treba time da se opravda.
da je Bosnu, u najkritičnijem trenutku u pogledu oblika tako i po svom sadržaju. Jugoslavenski cilj opravdava diktatorska
njenog duhovnog razvoja, u doba kada Drugačije nije ni moglo biti ako se uzme sredstva”, piše Martens.
je previranje duhovnih snaga dostiglo u obzir da su sva ta pesnička ostvarenja Nakon petnaest mjeseci službovanja u
vrhunac, osvojio jedan azijatski ratnič- pisana jednom azbukom koja ne pozna- Madridu, Andrić je premješten u Bruxelles
ki narod čije su društvene institucije i je znakove za samoglasnike i usled toga na jugoslavensko poslanstvo za Belgiju i
običaji značili negaciju svake hrišćanske otvara široku mogućnost za zbrku u orto- Luksemburg, ali već osam mjeseci kasnije,
kulture i čija je vera – nastala pod dru- grafiji i za nejasnoće u smislu. I na ovom u martu 1930. godine, stupit će na služ-
gim klimatskim i društvenim uslovima području, delovanje islama pokazalo se kao bu kao prvi sekretar i otpravnik poslova
i nepodesna za svako prilagođavanje krajnje sputavajuće i neplodno.” Stalne delegacije Jugoslavije pri društvu
naroda u Ženevi, gdje ostaje tri godine
svakodnevno uspostavljajući nove i odr-
“Stranim ambasadorima naravno nije promaklo koliko je žavajući stare diplomatske veze.
U julu 1935. imenovan je za rukovo-
Stojadinovićeva desna ruka važna u Jugoslaviji i oni o tome dioca političkog odjeljenja Ministarstva
izvještavaju svoje glavne gradove. Od sada će Andrić biti inostranih poslova, čim je zauzeo treću
najbitniju poziciju u ukupnoj jugosla-
zasipan stranim ordenjem. Između ostalog će dobiti Orden venskoj diplomatiji, s koje je nadzirao i
preporoda Poljske, Veliki krst ordena italijanske krune, Orden kreirao sve vanjskopolitičke procese u dr-
žavi. To se poklopilo s dolaskom Milana
visokog oficira francuske Legije časti, a iz Njemačke Veliki krst Stojadinovića, predsjednika Jugoslaven-
Reda njemačkog orla, koji je Hitler tek neposredno prije toga ske radikalne zajednice, na čelo Vlade i
istovremenu poziciju ministra inostranih
ustanovio, a nakon njega će ga u ovoj klasi dobiti i američki poslova. “Zbog svoje već skoro poslovične
preduzetnik Henry Ford, švedski istraživač Sven Hedin i hrvatski lojalnosti Andrić će brzo postati jedan od
najužih povjerenika predsjednika vlade.
fašistički vođa Ante Pavelić”, ističe Martens. Ovaj posljednji Stojadinovićevo povjerenje će zadobiti i
orden bio je počasno odlikovanje i dodjeljivan je uglavnom time što pristupa njegovoj stranci”, piše
Martens, ne zadržavajući se na ovome u
stranim diplomata koji su simpatizirali nacionalsocijalizam. nastavku. No treba spomenuti da je ova

36 11/2/2021 STAV