Page 46 - STAV broj 293

95 GODINA OD ROĐENJA ALIJE IZETBEGOVIĆA

ne egzistira, nego određen čovjek”, te da
“jednakost u društvenom životu jeste nešto
potpuno nemoguće”. Bio je mišljenja da se
jednakost među ljudima “neće nikada pot-
puno ostvariti”, ali da će “ona uvijek biti
sastavni dio ljudskog sna o jednom boljem
svijetu”, a da se “iskonska težnja za jedna-
košću među ljudima” pokazuje u “prizoru
hadža (...), jedne vrste utopije, trenutka tog
sveopćeg bratstva i jednakosti”.
Ukazao je da istovremeno, dok je jedna-
kost dio ljudskog sna, čovjek teži i razliko-
vanju, “svjesnom ili nesvjesnom naglašava-
nju individualnosti”, što se kod primitivnih
naroda ispoljavalo “iscrtavanjem na licu
i ukrašavanjem tijela (tetoviranje)”, a da
takvu funkciju kod civiliziranih naroda
ima “moda”. Prema tome, Izetbegović je
zapažao da je “u prirodi čovjeka” težnja
“za razlikovanjem – protiv nivelacije (...) –
tipično ljudski nagon za individualnošću.
Nažalost, i nagon za uniformnošću živi u
čovjeku. Čovjek je i od neba i od zemlje”.
Smatrao je da totalitarni režimi uni-
štavaju individualnost, pa je ukazao da su
to činili staljinizam i inkvizicija, odnosno
sudovi u Katoličkoj crkvi od 4. stoljeća,
naročito u srednjem vijeku, sa zadatkom
da pronalaze i kažnjavaju heretike, krivo-
vjerne. U ime “bremena odgovornosti za
nadindividualnu budućnost” u činjenju
zla nad ljudima, oni su smatrali da histo-
rija poučava da se “njoj bolje služi lažima
nego istinom”. U vezi s tim, bilo mu je
zanimljivo mišljenje američkog filozofa,
esejiste i pjesnika Emersona (Ralph Waldo
Emerson, 1803–1882) da je “društvo svuda
u zavjeri protiv ljudskosti svakog od svo-
jih članova”, te da, po Emersonu, “samo
pojedinac posjeduje sposobnost moralnog
usavršavanja”, dok u tom smislu “društvo
nikada ne napreduje”.
SLOBODA
Izetbegović je ocijenio da u “moralnom
svijetu” značaj ima “zakon slobode” baš protiv totalitarizma koji forsira ideološki
onakav kakav je Njutnov zakon gravitaci- Izetbegović je suštinski i politički monopol. U mehanizme takve
je u “materijalnom svemiru”. U razmatra- razlikovao pojmove vrste svrstao je pisane i elektronske medi-
njima o slobodi istakao je mišljenje fran- je koji su često “snažno oružje u rukama
cuskog političkog mislioca o demokratiji “demokratizacija” i totalitarnih režima”, ali da se taj monopol
Tocquevillea (Alexis-Charles-Henri Clérel “demokratija”. Pod totalitarizma “razbija” putem “tehnološ-
de Tocqueville, 1805–1859) da je važna stra- kog razvoja u ovoj oblasti” jer, za razliku
na čovjekove slobode njegovo “najprirod- demokratizacijom je shvatao od ranijih vremena, u medijima postoje
nije pravo, uz pravo da radi za sebe (...), da proces, težnju, zalaganje “kablovska TV, više kanala, satelitska TV,
kombinuje svoje napore sa naporom dru- privatne stanice, videorekorderi, videoteke
gih ljudi i da djeluje zajedno s njima (...), koje je moglo biti i paravan i sl.”, u šta bi, da sada o tome piše, svrstao
pravo na udruživanje gotovo je isto tako za antidemokratske ciljeve. internet i društvene mreže. Zaključio je da
neotuđivo kao i pravo na ličnu slobodu”. će “biti zabavno posmatrati kako će tota-
Demokratija, kako u postojanju jer Pod demokratijom je smatrao litarne zemlje (...) pružati otpor uvođenju
uvažava principe slobode, tako i u njenom već ostvareno stanje, pa je ovih inovacija” u medijima.
odbacivanju ograničavajući ili uništavaju- Bio je mišljenja da političari “vole da
ći slobodu, obilježje je vladavine u društvu o tome metaforički napisao: govore o državnoj nezavisnosti, ali nera-
i državi. Izetbegović je sagledavao meha- “Neću demokratizaciju, hoću do govore o nezavisnosti građana”, da se
nizme države i društva u težnjama da budu ta “nezavisnost, bez koje nema slobode,
demokratska, da omoguće slobode i otpor demokratiju” može osujetiti (uništiti, oduzeti, umanjiti)

46 15/10/2020 STAV