Page 68 - STAV broj 285

DRUŠTVO

džamija bio objekt koji je u gradovima naj-
češće građen zbog higijenskih i vjerskih po-
treba. Leskovački hamam izgradio je izvje-
sni Husejin-aga. Leskovac je tada dobio i
mesdžid kao vakuf Mevlana Abida Čelebije.
Ovo je prvi leskovački mesdžid po kome je
dobila naziv i mahala oko njega.
Mevlana Muhijudin, sin Iskendera,
osnovao je prije 1536. godine jedan od naj-
značajnijih leskovačkih vakufa. Izgradio
je mesdžid, mekteb, karavan-saraj i most
preko rijeke Veternice. Tako je Leskovac
dobio prvu vjersku osnovnu školu – mek-
teb i svratište u kojem su se mogli smjesti-
ti putnici, trgovci, tovarne životinje i roba. Čarši džamija i brijeg
Karavan-saraj je mnogo doprinio razvoju Hisar s mostom
trgovinskog prometa u ovom kraju i bio je i u kreditiranju građana. Najvažniji vakuf provincija. Na mjestu upravnika pašaluka
lociran blizu mesdžida, a mekteb je pomo- bio je svakako vakuf džamije sultana Baja- Porta je postavljala ličnosti odane sultanu
gao razvoju prosvjetne djelatnosti i jačanju zita II, a najveći i najbogatiji vakuf Mevla- i reformama. Tako je nastao Leskovački
pozicija islama u ovom kraju. Ovi objekti ne Muhijudina. Najskromniji vakuf bio je pašaluk, koji je obuhvatio raniju teritoriju
doprinijeli su oblikovanju Leskovca kao vakuf zavije Šam-Babe, koji je raspolagao Kruševačkog sandžaka, Aleksinačke i Ra-
bitne orijentalno-islamske kasabe. sa svega 200 akči. žanjske nahije s Paraćinom.
Zadužbinarstvo i građevinska djelatnost Paša je izabrao za sjedište pašaluka Le-
naročito su se u Leskovcu razvili u perio- LESKOVAC U DOBA AUSTRIJSKO- skovac, koji nije stradao u ratnim operaci-
du od 1536. do 1570. godine. Izgrađena su -OSMANSKIH RATOVA jama, koji je malo udaljeniji od buntovnog
još 3 mesdžida, jedna zavija (tekija), jedna Leskovac je u narednim stoljećima doži- Smederevskog sandžaka i austrijske granice,
džamija, musala, kao i džamija i hamam u vio ekspanziju. Prvo je bio sjedište nahije i pa samim tim sigurniji, a vjerovatno i zbog
selu Pertate. Tako je Leskovac dobio novu kadiluka, a od kraja 18. stoljeća i pašaluka. toga što je Šehsuvar Abdi-paša, poznatiji kao
urbanu strukturu. Broj stanovnika utrostru- Leskovački vakufi, kao i sam Leskovac, Šašit-paša (Ludi paša), bio Leskovčanin. Ovaj
čen je. Broj muslimana naglo je porastao, a dva su puta teško stradali. Prvi put 1594. paša upravljao je Leskovačkim pašalukom
kršćani su postali apsolutna manjina. godine u požaru koji je zahvatio Leskovac pune četiri decenije, odnosno sve do njego-
U blizini mesdžida Čelebijine džami- i drugi put u toku Bečkog rata 1689/1690. ve smrti 1830. godine. Šehsuvar Abdi-paša
je izgrađena je nova džamija. Zbog toga je godine. istakao se u austrijsko-osmanskom ratu kao
mahala Čelebije dobila novo ime “mahala Leskovac je 1689. godine bio zauzet od zapovjednik Kruševca, a kasnije i Niša u vri-
nove džamije”. Džamija je djelo dviju le- strane austrijske vojske, na čiju je stranu ma- jeme pada Beograda 1789. godine i prodora
skovačkih zadužbinarki. sovno stalo kršćansko stanovništvo Leskov- frajkora na jug. Za svoju hrabrost nagrađen
Izvjesni Bali-čauš izgradio je musalu, ca. Osmanlije su ga povratile već naredne, je pozicijom paše i na upravu dobio Kruše-
ograđeni prostor pod otvorenim nebom koji 1690. godine. U tim sukobima doživio je vački sandžak. On je vodio porijeklo iz jed-
je služio za bajramske molitve. Interesantno strahovita materijalna razaranja, pretrpio nog uglednog pećkog albanskog plemena i
je da su postojale: musale-džamije, musa- ogromne ljudske žrtve i veliko iseljavanje bio je bliski rođak skadarskih paša iz po-
le-medrese, musaleizletišta, musale-mezarja preživjelog stanovništva. rodice Bušatlija. Od 1790. do 1830. godine
i musale-trgovi. Ovo je bila musala-džamija. Iako su Srbi uzeli učešće i u sljedećem bit će to čovjek čija je riječ bila zakon i čija
Leskovac je dobio i svoju zaviju (teki- osmansko-austrijskom ratu (1737–1739), je pojava izazivala strahopoštovanje diljem
ju), koja se sastojala iz dijela za stanovanje nema dokaza da se u njemu borilo i lesko- pašaluka. Bio je veoma vispren i sposoban,
derviša i dijela za vjerske obrede. Zaviju vačko kršćansko stanovništvo niti da su po- zbog čega je od sultana dobio Leskovački
je izgradio izvjesni Šam-Baba, koji je bio slije austrijskog povlačenja za njima krenule pašaluk na doživotno uživanje.
ujedno i šejh derviškog tarikata u Leskovcu. izbjeglice iz leskovačke oblasti, Jablanice i
Nove mesdžide izgradili su Ibadi Če- Puste Reke. USTANCI I TERITORIJALNE PROMJENE
lebija i Hadži Ali vojvoda. U Donjoj ma- Do osmansko-austrijskog rata (1788– Tokom prvih 15 godina svog upravljanja
hali kruševački sandžak-beg Mehmed-beg 1791) Leskovac je bio dio Kruševačkog Šehsuvar Abdi-paša bio je u dobrim odnosi-
izgradio je još jedan mesdžid, a u velikom (Aladža-Hisar) sandžaka i Rumelijskog vi- ma sa Srbima. Međutim, Prvi srpski ustanak
leskovačkom selu Pertate, koje je bilo naj- lajeta. U toku ovog rata Austrijanci su uz i njegov tok utjecat će da paša promijeni svoj
jače zahvaćeno islamizacijom, izgradio je pomoć srpskih dobrovoljačkih odreda zau- stav prema njima. U početnoj fazi ustanka,
džamiju i hamam. zeli Kruševac, sjedište sandžaka, koji je tom poznatoj kao Buna protiv dahija, ustanici su
Postojali su hajri vakufi – općekorisni prilikom bio izložen velikom razaranju. Rat isticali da nisu ustali protiv sultana, odno-
vakufi čiji su prihodi korišteni za opće do- je 1791. godine završen Svištovskim mirom sno protiv Osmanskog carstva, već protiv
bro, prije svega za dobrotvorne svrhe. i povlačenjem austrijske vojske bez terito- zuluma dahija u Smederevskom sandžaku,
Leskovac je prije dolaska Osmanlija bio rijalnih dobitaka. koji su se odmetnuli od sultana. Šehsuvar
selo. Zahvaljujući vakufima sultana, san- Upravo u to doba, u sklopu reformnih Abdi-paša dao je podršku Srbima i lesko-
džak-begova i bogatih građana, Leskovac nastojanja sultana Selima III (1789–1807), vačkom knezu Momiru Stojanoviću u borbi
je postao gradsko naselje s izrazitim islam- stare teritorije sandžaka bile su izdijeljene protiv dahija. On je dozvoljavao i njemu i
sko-osmanskim obilježjima. Tako vidimo da na manje upravno-teritorijalne jedinice – vojvodi Iliji Petroviću Strelji da regrutiraju
je 1536. godine bilo 8 vakufa, a 1570. godine pašaluke. Ovim je centralna vlast htjela suz- srpske bećare po leskovačkoj nahiji, davao
27 vakufa. Novčani vakufi igrali su važnu biti veliku moć pojedinih sandžak-begova, im oružje i municiju i podstrekavao ih da
ulogu ne samo u izdržavanju zadužbina nego odnosno umanjiti separatizam pojedinih idu u Smederevski sandžak kao ispomoć

68 20/8/2020 STAV