Page 69 - STAV broj 285

ustanicima u borbi protiv uzurpatora vlasti Prema popisu iz 1516. godine, grad je imao 121 muslimansku
i sultanu neposlušnih dahija. Ali ustanici su
jedno govorili, a drugo planirali. kuću i 62 kršćanska domaćinstva i oko 1.000 stanovnika
Krajem 1805. godine sultan je poslao i pripadao je sandžak-begovom hasu. Leskovac je imao
vojsku pod komandom niškog muhafiza
(komandanta tvrđave) Hafiz-paše, da po- pet mahala: tri muslimanske i dvije kršćanske. Muslimani
vrati sultanovu vlast u Beogradu i Sme- su počeli naseljavati lijevu obalu Veternice jer je taj kraj
derevskom sandžaku, ali ne od Srba već
od odmetnutih dahija. Tada su se potpuno bio uzvišen. U narednim popisima omjer muslimanskih
ogolile prave namjere ustanika. Na prilazu domaćinstava prema kršćanskim još se više uvećava
ćupriji ispriječila im se ustanička vojska i
u čuvenom Boju na Ivankovcu 18. augusta
1805. godine pobijedili su sultanovu vojsku.
Ova je bitka prekretnica. Buna na dahije Poslije smrti dugogodišnjeg upravnika Kuće muslimanske i srpske gospode velike
pretvorila se u borbu protiv Osmanskog pašaluka Šašit-paše 1830. godine, vodstvo su zgrade na sprat, s mnogobrojnim pro-
carstva i za oslobođenje Srbije. nad pašalukom preuzima njegov sin Isma- zorima, s doksatima i divanima, iskićene
Krajem 1805. godine ustanici su zauzeli il-paša. U smanjenom obimu Leskovački stotinama ukrasa i trijemovima postav-
Kruševac, Aleksinačku i Ražanjsku nahiju s pašaluk egzistirao je još nekoliko godina. ljenim na vitkim drvenim stubovima, po-
Paraćinom, što su sve bili dijelovi Leskovač- Poslije administrativne reforme 1839. go- krivene s teškim ćeramidnim krovovima i
kog pašaluka. Od tada je paša postao ogorčeni dine Leskovački pašaluk priključen je Niš- živopisnim dimnjacima na njima. Dvorišta
neprijatelj ustanicima. U ljeto 1806. godine kom ejaletu. Leskovac će od tada biti centar kuća obilovala su cvijećem i bila popločena
bio je jedan od komandanata osmanske voj- Leskovačke kaze. i ograđena visokim zidanim ili drvenim
ske u boju na Deligradu. U godinama koje Srpsko stanovništvo Leskovca, Niša, ogradama. Podignute su uz široke i kaldr-
slijede, a naročito početkom 1807. i 1809. Vranja i Pirota podiglo je 1841. godine misane ulice. Gospodske kuće ne samo da
godine, paša je prevashodno bio orijentiran ustanak, ali je on brzom vojnom interven- su bile lijepe već i udobne. Svaka od njih
ka očuvanju leskovačkog kraja pod okriljem cijom ugušen. imala je kupatilo (hamamdžik), a u velikom
sultana i osmanske vlasti, u čemu je i uspio ćileru (ostavi), koji je bio do mutvaka (ku-
jer je slomio otpor Srba u Leskovcu i oko- ORIJENTALNI NAČIN ŽIVOTA I hinje), postojala je neka vrsta umivaonika,
lini. Po podacima Sergija Dimitrijevića se MUSLIMANA I KRŠĆANA U LESKOVCU lavaboa. Zemljana cijev odvodila je prljavu
vidi da je oko 1807. godine Leskovac ogra- Zanimljivo je da su i srpski trgovci i za- vodu u pokrivenu zidanu pomijaru – đeriz.
đen zemljanim utvrđenjima i drvenim pali- natlije, u 19. stoljeću veoma brojni, usvojili Muslimanska i kršćanska sirotinja živje-
sadama. Tada je bio već grad s više od 2.000 navike komšija muslimana i u pogledu odi- la je u prizemnim kućama od dasaka i blata
kuća. Nakon kraha Prvog srpskog ustanka jevanja, ukrašavanja, izgradnje i uređenja koje su se nazivale čatmare, s malim pro-
1813. godine, paša je pristupio restauraciji prostora, što je dokaz jakog socioekonom- zorima. Krov je obično bio na dvije vode,
osmanske uprave u ovim krajevima. skog prožimanja i bliskosti s vladajućom pokriven ćeremidom. Neke od ovih kuća
Drugim srpskim ustankom 1815. godi- klasom. Leskovac je bio sjedište paše, re- pravljene su od ćerpiča (tuli), cigle od bla-
ne nije bio obuhvaćen prostor Leskovačkog zidencija spahija i čitluk sahibija, sudsko ta miješanog sa slamom. Pod je bio ili od
pašaluka, ali je jedan dio emigranata s ovih i nahijsko središte, veliki i važan centar nabijene zemlje ili od dasaka. Zanatlije i
prostora učestvovao u borbama. osmanske vladajuće feudalne klase. Zato zemljoradnici stanovali su u predgrađima.
Pod vlašću leskovačkog paše do 1833. je u Leskovcu bilo nekoliko veleljepnih U centru Kudeljine pijace (gdje se pro-
godine nalazili su se: Paraćin, Kruševac, konaka i tri ogromna saraja, a nad njim se davao najvažniji leskovački artikl kudelja –
Ražanj, Aleksinac, Prokuplje, Leskovac, gordo uzdizalo šest minareta (dvije džamije vuna i vuneni proizvodi), na mjestu današ-
Vlasotince i druge varoši. Poslije pripaja- ih nisu imale), hamam i sahat-kula. nje Pošte, bio je tzv. Veliki hamam. Preko
nja Paraćina, Kruševca, Ražnja, Aleksinca U centru grada bile su muslimanske puta hamama (na početku današnje ulice
i Paraćina Kneževini Srbiji 1833. godine kuće. Najugledniji muslimani stanovali su Južnomoravskih brigada) stajala je Medresa
teritorija Leskovačkog sandžaka znatno je na desnoj obali Veternice, a tu su se nala- (muslimanska srednja vjerska škola), i to na
umanjena. Od tada su pod njim bile samo Le- zile i čorbadžijske kuće (kršćanski bogati samoj obali rijeke, malo isturena iznad Ve-
skovačka, Prokupačka i Kuršumlijska kaza. sloj: zemljoposjednici, trgovci i zelenaši). ternice. Medresa je porušena u savezničkom
bombardiranju Leskovca 6. septembra 1944.
Šašit-pašin saraj, godine. Pored Kudeljine pijace, na mjestu
izgrađen 1790. godine hotela “Kruna”, a kasnije hotela “Kostić”,
postojao je Alijin han, najveći leskovački
han. Prvi moderan hotel po evropskom uzo-
ru podigao je posljednji leskovački kajma-
kam Hafiz Pašagić pred kraj osmanske vla-
davine. To je bio hotel “Solun” s modernim
evropskim namještajem, kafeom, bilijarom i
trpezarijom, a u centru sa željeznim stubom
oko koga je bilo kružno kanabe. Nalazio se
na mjestu današnje zgrade Općinske uprave,
osmospratnice kod mosta. Leskovac je imao
i Bezistan (zatvorenu tržnicu), koji je bio na
prostoru današnjeg centra grada, preko puta
Robne kuće. Sin Šašit-paše Ismail-paša, koji
će vladati Leskovačkim pašalukom od 1830.

STAV 20/8/2020 69