Page 70 - STAV broj 285

DRUŠTVO

do 1839. godine, imao je imanje s ljetnikov-
cem i vodoskocima (Smail-pašin konak) na
mjestu današnjeg Špitaljskog groblja. Po tim
vodoskocima ovaj kraj nosio je naziv Šadr-
van. Zvali su ga i Špitalj zato što je jedno
vrijeme Ismail-pašin ljetnikovac služio kao
bolnica. Ovaj prostor sa starim imenom na-
kon uspostavljanja srpske vlasti pretvoren
je u srpsko groblje. Na mjestu današnjeg
spomenika palim borcima nalazila se glav-
na pijaca. Iza današnje gimnazije nalazio se
zatvor ili Katil-hapsa.
Leskovac je imao i čuveni panađur ili
vašar na kojem se intenzivno trgovalo, a o
kojem nam s oduševljenjem ostavlja zapis Unutrašnjost
stare leskovačke
još 1669. godine engleski putopisac i ljekar gradske kuće
engleskog kralja Edward Braun. Panađur se
održavao do sredine 19. stoljeća, trajao je po srpsko-osmanskog rata u Leskovcu bilo je ugovorom potvrđeno je da je Leskovac dio
15 dana i bio je drugi po značaju u Osman- 1.000 muslimanskih kuća. Kneževine Srbije.
skoj imperiji.
U vrijeme osmanske vladavine rijeku USPOSTAVLJANJE SRPSKE VLASTI UNIŠTAVANJE MUSLIMANSKE BAŠTINE
Veternicu premošćavala su tri mosta: glav- Već 15. decembra 1877. godine srpska Odlaskom muslimana došlo je do naglog
ni most, Avdipašina ćuprija, drvena ćuprija vojska ušla je u nebranjeno Prokuplje, čije smanjenja broja stanovnika i do uništavanja
podignuta na ozidanim temeljima, Daskalov je muslimansko stanovništvo prebjeglo u već narednih dana svega onoga što je bilo
most i Kasparov most. Grad se snabdijevao susjedni Leskovac. Ovo će još više unijeti njihovo naslijeđe. Kršćani su se okomili
pijaćom vodom iz bunara i s tri gradske če- strah i uznemirenje kod leskovačkih musli- na džamije, hamam i druge muslimanske
sme. U gradu je imalo i hamamdžika, kuć- mana, koje uskoro čeka ista sudbina. objekte. Uz muslimane se iselio i veliki broj
nih kupatila i šadrvana. Samo za noć i jutro 20. i 21. decembra Jevreja, tako da je njihov poslovni utjecaj u
Godine 1839, kada je Beograd brojao 1877. godine, bježeći preplašeno i uspani- ovom gradu značajno opao.
oko 22.000 stanovnika, Leskovac je imao čeno, pred nadirućom srpskom vojskom i Da su se leskovački muslimani i osman-
12.000 stanovnika, a 1858. godine oko 15.000 srpskim ustanicima Leskovac je napustilo ska vlast sasvim drugačije ponašali prema
stanovnika. U Srbiji je samo Beograd imao oko 5.000 muslimana ostavljajući svoju po- kršćanima i njihovoj crkvi i kakav je bio
više stanovnika od Leskovca. A kada je kretnu i nepokretnu imovinu. Naime, to- status pravoslavnih crkava u ovom kraju u
1877. godine postao dio Kneževine Srbi- kom hladne noći 20. decembra, gazeći po doba osmanske vlasti, jasno nam ukazuje Ra-
je, od njega su više stanovnika imali samo snijegu, grad su napustile žene i djeca “čiji doš Trebješanin u svom radu Leskovac posle
Beograd i Niš, a bio je drugi grad po broju lelek prolamaše vazduh”, kako kaže očevi- oslobođenja 1877. godine, Leskovački zbornik
zanatlija i trgovaca. dac, leskovački učitelj Josif Kostić, a tokom br. 18: “U Leskovcu su sve okolne crkve
Za razliku od niških muslimana, lesko- jutra i svi ostali. U gradu je ostala musli- posedovale kuće ili dućane. Nije zatečena
vački muslimani nisu bili mnogo zastupljeni manska sirotinja, oko šezdesetak porodica 1878. godine ni jedna crkva u leskovačkoj
kao trgovci i zanatlije. Najbogatije musli- koje nisu imale sredstava da pobjegnu. Pre- nahiji koja nije imala veće komplekse zi-
manske porodice imale su čifluke, nekret- ma popisu iz 1879. godine, vidimo da je u ratne zemlje, koševe za žito i svoj kapital.”
nine za izdavanje i prodavale su robu nave- Leskovcu ostalo 900 muslimanskih kuća, U Leskovcu se, prema popisu iz 1888.
liko. Ostali muslimani držali su nekoliko većinom napuštenih, i 183 muslimana. Le- godine, može vidjeti da je iza odseljenih
duhandžinica i radili potkivački i berber- skovačaka općina prigrabila je nepokretnu muslimana ostalo oko 900 kuća, od kojih
ski zanat koji je inače bio njihov monopol. imovinu raseljenih muslimana. su neke bile veleljepna arhitektonska dje-
Također su prerađivali kožu (tabaci) i bili U utorak 24. decembra 1877. godine ko- la. Do danas je pretekla samo jedna, koju
boltadžije (trgovci sitnim manifakturnim lona malobrojnih konjanika srpske vojske i nazivaju Gradska kuća i u kojoj je smješten
ili industrijskim predmetima), kojih nikad mnogobrojni srpski ustanici iz okolnih sela, leskovački muzej. To je bila kuća posljed-
nije bilo više nego dva do tri. koji su nosili motke i druga primitivna sred- njeg osmanskog komandanta Leskovca,
Prema posljednjoj osmanskoj služ- stva pogodna za nasilje, uđoše u Leskovac. koja se sastoji od prizemlja i sprata i koja je
benoj statistici, nekoliko godina prije I Sanstefanskim i Berlinskim mirovnim izgrađena 1850. godine. Druge musliman-
ske kuće koje su bile sačuvane i u kojima
su naravno ovaj put stanovali Srbi stradale
Leskovac je prije dolaska Osmanlija bio selo. Zahvaljujući su u savezničkom bombardiranju Leskov-
ca 6. septembra 1944. godine.
vakufima sultana, sandžak-begova i bogatih građana, Leskovac Na mjestu današnjeg parka “Devet Ju-
je postao gradsko naselje s izrazitim islamsko-osmanskim govića” i Doma zdravlja (Odjeljenje neu-
rologije Opšte bolnice) postojalo je veliko
obilježjima. Tako vidimo da je 1536. godine bilo 8 vakufa, a muslimansko groblje. Posljednjih godina
1570. godine 27 vakufa. Novčani vakufi igrali su važnu ulogu ne osmanske vladavine u Leskovcu bilo je 8
džamija, dvadesetak tekija i medresa.
samo u izdržavanju zadužbina nego i u kreditiranju građana. Najstarija, Bajazitova džamija srušena
Najvažniji vakuf bio je svakako vakuf džamije sultana Bajazita je 1942. godine. Nalazila se na mjestu SD
“Partizan”. To je bila posljednja očuvana
II, a najveći i najbogatiji vakuf Mevlane Muhijudina džamija u Leskovcu.

70 20/8/2020 STAV