Page 43 - STAV broj 317

kojem su Jevreji bili prihvaćen i sastav- Sarajevski Jevreji koji su se kao etnička vjerska zajednica
ni dio društvenog tkiva. Jevrejski trgovci
bili su glavni trgovci u Bagdadu. U Tunisu u BiH pojavili nakon progona iz Španije krajem 15. stoljeća
i Alžiru Jevreji su služili kao poveznica za uglavnom su bili obrtnici, trgovci, farmaceuti i liječnici.
osmansku trgovinu s kršćanskim zemljama
širom Sredozemlja. Tokom stoljeća Jevreji su napredovali te je Sarajevo postalo
Među Jevrejima koji su u osmanski jedno od glavnih jevrejskih središta na Balkanu i bilo
grad Edirne došli iz kršćanske Evrope bio
je i rabin Isaac Tzarfati, koji je u 14. stolje- smatrano malim Jeruzalemom. Postoje podaci da je do
ću postao glavnim rabinom na osmanskim sredine 19. stoljeća svaki liječnik u Sarajevu bio Jevrej.
teritorijama. U pismu Jevrejima Njemačke,
Francuske i Mađarske pisao je o osmanskoj
Turskoj “kako bi vas informirao o tome ko- se o zdravlju Sulejmana Veličanstvenog, ko- imigracije u Palestinu. Istodobno, neki mu-
liko je ova zemlja ugodna”. jeg je pratio u njegovom vojnom pohodu na slimani osuđuju jevrejsku migraciju u Pa-
“Ovdje sam pronašao odmor i sreću; Perziju. Moses Hamon napisao je nekoliko lestinu čak i u ona područja na kojima su
Turska također može za vas postati zemlja knjiga o medicini, uključujući važnu o sto- Jevreji obrađivali zemlju već desetljećima.
mira... Ovdje Jevrej nije prisiljen nositi matologiji, koja se danas nalazi u istanbul- Počeli su prikazivati Jevreje u muslimanskim
žuti šešir kao znak srama, kao što je slučaj skoj univerzitetskoj biblioteci. zemljama kao nelojalne i tuđe.
u Njemačkoj, gdje je čak i veliko bogatstvo Pod vladavinom Sulejmana Veličanstve-
prokletstvo za Jevreja jer time izaziva lju- nog, Jevreji su stekli važne položaje na sudu. NASTANAK IZRAELA
bomoru među kršćanima... Ustanite, braćo U dokumentu u arhivi palače Topkapi, dati- Kako su se tridesetih pojačavali anticio-
moja, opasajte bedra, sakupite snage i dođite ranom iz 1527. godine, među srebrnjacima u nistički osjećaji, rasplamsani nacističkom i
k nama. Ovdje ćete se osloboditi svojih ne- njegovoj službi spominje se Abraham Jevrej, fašističkom radiopropagandom i njemačkim
prijatelja, ovdje ćete naći odmor...” koji se specijalizirao za polaganje zlatnog i emisarima, tako su se i Jevreji koji su živjeli
Od prvih dana nakon osvajanja Konstan- srebrnog lišća ispod sultanovog dragog ka- u arapskim zemljama, njihovom domu to-
tinopolja (Istanbula) 1453. godine, osman- menja kako bi naglasio njihov sjaj. kom 1.400 godina muslimanske vladavine
ski sultan Mehmed II poticao je Jevreje da Kad je Abbas I postao perzijski šah 1588. osjećali sve nesigurnije.
se nastane u gradu i da upravljaju sobom u godine, Jevreji su isprva bili omiljeni. Tokom Počevši od uspostave države Izrael 1948.
svojoj vjerskoj zajednici. Imovina je ponu- njegove vojne kampanje protiv Gruzijaca na godine, više od pola miliona Jevreja pobje-
đena jevrejskim pridošlicama, uz znatno Kavkazu jevrejski vojnici borili su se u Abba- glo je ili je protjerano iz zemalja u kojima
oslobođenje od poreza na duže vrijeme i uz sovoj vojsci. Zahvaljujući njihovoj pomoći, su toliko dugo živjeli sa svojim komšijama
dozvolu za izgradnju sinagoga, čime se igno- dopustio im je da na obali Kaspijskog mora muslimanima. Njihova je nevolja značila
rira stoljetna muslimanska zabrana dhimima osnuju novu jevrejsku zajednicu Farahabad i patnju više od pola miliona palestinskih
da grade nove bogomolje. Do 1478. godine (Grad radosti). Kad je Abbas premjestio svoj arapskih izbjeglica koji su bježali ili bili
u Carigradu je bilo 1.647 jevrejskih doma- glavni grad iz Kazvana u Isfahan, mnogi su protjerani iz Izraela.
ćinstava ili 10.000 ljudi, što je činilo 10 po- Jevreji otišli tamo živjeti. Danas više nema velikih jevrejskih za-
sto ukupnog stanovništva. Svakog narednog stoljeća Jevreji koji jednica koje su prije jednog stoljeća postojale
Jevreji su se nastavili boriti kao saputni- žive u muslimanskim zemljama otkrivali u više od 15 muslimanskih zemalja. Kada
ci s muslimanskim vojnicima protiv kršća- su priliku i zadovoljstvo, ali, jasno je, isto- su britanske trupe ušle u iračku luku Basra
na. Godine 1431. bili su dio vojske sultana vremeno su bili izloženi i napadima, pa čak 2003. godine, na početku Drugog zaljev-
Muhameda IX. Iz Granade u bici kod Hi- i masakrima. Svaka muslimanska zemlja skog rata, tamo je živio smo jedan Jevrej,
gueruele, gdje su, na nesreću i Jevreja i mu- imala je razdoblja antijevrejskih osjećaja 80-godišnja Selima Nissin. Pronašao ju je
slimana, snage Muhammeda IX poražene u koji nisu značajnije prekidali vremena mira škotski poručnik.
sudaru s vojskom kastiljskog kralja Ivana II. i mirnog suživota. Manje od desetak Jevreja živjelo je drug-
Protjerivanjem Jevreja iz kršćanske Špa- Život Jevreja cvjetao je u Egiptu i Iraku, dje u Iraku 2003. godine, a 1948. bilo ih je
nije 1492. godine njih najmanje 130.000 pre- posebno u dvadesetim i tridesetim godina- više od 150 hiljada. BBC je 2005. izvijestio
selilo se u muslimanske zemlje. Joseph Ha- ma. No pojavom cionizma i britanskim obe- da je u Afganistanu ostao samo jedan Je-
mon, koji je pobjegao iz Španije, postao je ćanjima o jevrejskom nacionalnom domu u vrej. Zvao se Zebulon Simantov, posljednji
dvorski liječnik dvojici osmanskih sultana Palestini rastući arapski nacionalizam koji iz drevne jevrejske zajednice u kojoj ih je
Bajezidu II i Selimu I. Njegov sin Moses na- je i Britanija poticala počeo je zagovarati bilo nekoliko hiljada. Samo se u Maroku
slijedio ga je kao dvorskog liječnika i brinuo palestinsku stvar i zahtijevati kraj jevrejske tamošnji monarh kralj Muhamed VI pona-
šao poput osmanskih sultana u ranijim sto-
Jevreji u ljećima, potičući 2.000 Jevreja da ostanu u
Iranu
svojoj zemlji. Prije 80 godina bilo ih je više
od četvrt miliona. Danas, prema nekim pro-
cjenama, oko 50.000 Jevreja još uvijek živi u
muslimanskim zemljama, uključujući njih
25.000 u Iranu. Sjećaju se historije svojih
prethodnika u arapskim i muslimanskim
zemljama. Egzodus i raseljavanje Jevreja u
arapskim i muslimanskim zemljama nakon
1948. bio je konačan kraj 1.400 godina duge
priče o izuzetnoj ustrajnosti, značajnim po-
stignućima i ponosu za koji itekako imaju
temelja. n

STAV 2/4/2021 43