Page 41 - STAV broj 317

smanjen broj španskih Jevreja. Nakon što
je većinu španskog jevrejskog stanovništva
već prisilila na preobraćenje, Crkva je sada
krenula s iskorjenjivanjem onih za koje su
sumnjali da tajno prakticiraju jevrejsku vje-
ru, često krajnje nasilnim metodama. Tomás
de Torquemada, veliki inkvizitor, godinama
je tražio od monarha da protjeraju sve Jevre-
je prije nego što su kralj i kraljica konačno
izdali naredbu za to 31. marta 1492. godine.
Rezultati su bili katastrofalni. Jevreji su
trebali napustiti zemlju do kraja jula, što je
rezultiralo užurbanom prodajom velikog
dijela njihove zemlje i posjeda katolicima Protjerivanje iz Španije
po smiješno niskim cijenama. Mnogi su se Krajem 20. stoljeća Bernard Lewis, je-
preobratili kako bi ostali u Španiji, neki su su bili obrtnici, trgovci, farmaceuti i liječni-
nastavili prakticirati svoju vjeru u tajno- ci. Tokom stoljeća Jevreji su napredovali te je dan od najeminentnijih historičara Bliskog
Sarajevo postalo jedno od glavnih jevrejskih
sti, a drugi se asimilirali u katoličanstvo. istoka, koji je cijeli život proučava Jevreje i
Historičari vjeruju da se oko 40.000 Jevreja središta na Balkanu i bilo smatrano malim islam, razmišljao je o 14 stoljeća jevrejskog
Jeruzalemom. Postoje podaci da je do sredine
života pod islamskom vlašću. Zaključio je,
iselilo, a prema nekim procjenama, bilo ih
je nekoliko stotina hiljada. Mnogi su umrli 19. stoljeća svaki liječnik u Sarajevu bio Jevrej. kako piše historičar Martin Gilbert, da sta-
nje Jevreja koji su živjeli pod islamskim
pokušavajući se dočepati sigurnih teritorija, “Kada su nakon egzodusa 1492. godine
a vjeruje se da su mnoge, iako su platili put, protjerani iz Španije, prostori Osmanske dr- vladarima “nikad nije bilo tako loše kao u
kršćanstvu u najgorem slučaju”, čak iako
španski kapetani bacali u more. Osmansko žave bili su za njih anticipacija egzistencijal-
Carstvo primalo ih je raširenih ruku, ali mno- nog mira i sigurnosti. Ta teokratska islamska nikada nije bilo “tako dobro kao u kršćan-
stvu u najboljem slučaju”. Lewis je nastavio:
država, čiji su društveni postulati normirani
gi drugi narodi u Evropi ponašali su se prema
njima okrutno kao i Španci. Portugal je bio Kur’anom, podanicima svih monoteističkih “U islamskoj historiji nema ničega što bi se
religija pružala je imovinsku zaštitu, slobo-
moglo porediti sa protjerivanjem iz Španije
poželjna destinacija sve dok njegovi vladari
nisu izdali sličan dekret pet godina kasnije. du vjeroispovijesti, garant života i pravnu i inkvizicijom, ruskim pogromima ili naci-
sigurnost. Uvažavajući odredbe Kur’ana,
stičkim Holokaustom.”
Zajednice koje su uspostavili španski
Od vremena poslanika Muhammeda
Jevreji temelj su sefardskih zajednica koje negirala je antisemitizam, kao i svaki drugi u 7. stoljeću i brzih vojnih muslimanskih
rasizam i vjersku netoleranciju. Sve lojalne
sada čine značajan postotak jevrejskog sta-
novništva na svijetu. Godina dekreta iz Al- podanike aktivno je uključivala u izgradnju osvajanja Jevreji su bili podanici svojih mu-
slimanskih vladara u velikom dijelu svijeta,
svog društveno-ekonomskog poretka”, napi-
hambre bila je i godina kada je Cristoforo
Colombo, ploveći pod španskom zastavom sala je u svom radu o društvenom i pravnom od atlantske obale Maroka do planina Af-
ganistana. Budući da nisu bili muslimani,
statusu Jevreja u Sarajevu Hatidža Čar-Dr-
“otkrio” Ameriku i time označio početak dva
stoljeća španskih napora instaliranja katoli- nda sa sarajevskog Orijentalnog instituta. Jevreji su, zajedno sa svim kršćanima i osta-
Nije to bilo prvi put da su Jevreji rase-
lim vjerskim manjinama pod muslimanskom
čanstva na svojim kolonijalnim posjedima.
Od tog dana Španija više nikada nije ljeni iz svojih domova. Od doba osvajanja vlašću, imali status dhimmi, doslovno preve-
imala značajniju jevrejsku zajednicu, da- Judeje prije 2.500 godina Jevreji su selili ka deno “ljudi iz ugovora” ili “ljudi iz knjige”,
nas ih u toj zemlji živi manje od dva posto. Mezopotamiji i Perziji, današnjem Iraku i pozivajući se na zajedničke korijene abra-
Iranu, a zatim su se raširili, nakon rimskih
hamske religije. Dhimmi su bili inferiornog
Španija je službeno opozvala dekret iz Al-
hambre 1968. godine, a početkom 2000-ih osvajanja, cijelom Arabijom i sjevernom statusa, koji im je donosio mnoga dosadna i
ponižavajuća ograničenja u njihovom sva-
Afrikom od Egipta do Maroka, zemljama
i Španija i Portugal dali su Sefardima pra-
vo da traže državljanstvo zemalja koje su im koje su dospjele pod vlast muslimana. U 12. kodnevnom životu, uključujući ponekad
kaznenu džiziju ili porez.
stoljeću, 600 godina nakon preseljenja Mu-
protjerale pretke prije 500 godina ukoliko
to mogu dokazati. hammeda, a. s., jevrejski mudrac i ezoterik
Maimonides (1135–1204) opisao je stanje JEVREJI U JERUZALEMU
Jevreja nakon pet stoljeća muslimanske vla- Historija, međutim, pokazuje da su se u
HISTORIJA RASELJAVANJA davine: “Nijedna nacija nikada nije učinila
Prognani iz njihovih domovina Španije i svakom stoljeću i u svakoj zemlji pod musli-
Portugala lutali su kršćanskom Evropom koja više zla Izraelu.” No da li je zaista tako bilo? manskom vlašću, unatoč trenucima progona,
ih nije htjela oko 150 godina. Novi dom našli Jevreji u Otomanskom Carstvu
su uglavnom u Osmanskom Carstvu. Prije
450 godina stigli su i u Bosnu i Hercegovinu.
Sefardi doseljavaju u Sarajevo etapno tokom
15. stoljeća i oko 1550. godine, formirana je
prva jevrejska zajednica (općina), a nedugo
zatim i pogrebno društvo. Jevrejsko groblje
otvoreno je u Sarajevu godine 1545. Sedam
odbornika, koji su ga stvorili, počiva tu za-
jedno, pod istom humkom, smješteni oko
tijela svog velikog rabina Baruha.
Sarajevski Jevreji koji su se kao etnička
vjerska zajednica u BiH pojavili nakon pro-
gona iz Španije krajem 15. stoljeća uglavnom
STAV 2/4/2021 41