Page 77 - STAV broj 264

i Crne Gore. Zavisno od političke situacije, poznatijem pod imenom Hadži Lojo, ista- PREDRASUDE, PREDRASUDE
mijenjao se karakter karikature. Karikature knutom bošnjačkom vođi u Sarajevu se- Većina karikatura nastalih u ovom perio-
kojima su komentirana događanja s tih pro- damdesetih godina 19. stoljeća i jednom od du objavljena je u kontekstu poznatih histo-
stora nerijetko su se svodile na ilustraciju, glavnih zagovornika otporu austrougarskoj rijskih događaja, od austrougarske aneksije
maltene na pamet. Njihov deskriptivni ka- okupaciji Bosne i Hercegovine. U devetom Bosne i Hercegovine i krize u periodu od
rakter bio je dominantan, s malo humora, poglavlju Gruda se zaustavio na periodu au- 1908. do 1909, preko proglašenja Kraljevi-
puno podsmijeha i mlake ironije. U njima, strijske okupacije Novopazarskog sandžaka ne Crne Gore (28. augusta 1910), pa sve do
nažalost, nije bilo ni u tragovima pacifizma i od 1878. do 1908. godine, a u 10. i 11. fokus Prvog i Drugog balkanskog rata (1912–1913)
ličnog stava. Karikaturisti tog vremena nisu interesiranja bio mu je na satiričnoj poeziji i Prvog svjetskog rata.
bili nepristrasni posmatrači događanja, bili u BiH i Sandžaku, te na karikaturnim i li- Prof. dr. Redžep Škrijelj, drugi recenzent,
su u službi tadašnjih režima, i ta činjenica kovnim prikazima Novopazarskog sandža- u predgovoru knjige piše da postoji nekoli-
umanjila je vrijednost i značaj karikature. ka i Bosne i Hercegovine nakon povlačenja ko objavljenih karikatura u ovoj knjizi koje
One su, ipak, vrijedan dokument jednog tur- austrougarske vojske 1908. Poglavlja 12 i 13 su izuzetak, jer za ne tako upućenu javnost
bulentnog vremena – na prijelazu iz devet- daju uvid u satiričnu periodiku koja se ba- imaju za povod ne toliko poznate historijske
naestog u dvadeseti vijek”, piše Đerlek Max, vila balkanskim ratovima i Prvim svjetskim događaje. “Autor predstavlja seriju karika-
te dodaje da, zahvaljujući karikaturama, bez ratom kao prvim velikim propagandnim tura koje doprinose boljem razumijevanju
obzira na njihovu dekadentnost, radoznali ratom. Posljednje, 14. poglavlje obrađuje nekadašnje evropske politike prema Balka-
i pažljivi posmatrač ipak može formirati periodiku i dnevne listove u Sjedinjenim nu i Osmanlijskom carstvu, koje je prika-
solidnu sliku o događajima koji su prethodili Američkim Državama o Bosni i Sandžaku. zano kao glavna prepreka na osvajačkom
velikom ratu. putu evropskih velesila. U osnovi, antiratna
Knjiga Damira Grude podijeljena je u i satirična karikatura u monografiji Damira
14 poglavlja. Prvo i drugo poglavlje tretira Grude znatno je više od toga, jer prikazuje
historiju političke karikature i satiričnih U osnovi, antiratna i licemjerje evropskih moćnika i njihovih vla-
časopisa u Evropi i situaciju u BiH i No- dajućih klasa. Kao veoma efikasno sredstvo
vopazarskom sandžaku nakon Berlinskog satirična karikatura u koje lahko i brzo izaziva emocije, humor je
kongresa. Od trećeg do petog poglavlja au- monografiji Damira Grude u vrijeme Velikog rata korišten u komuni-
tor pravi prohod kroz karikaturu i satiru u kaciji s populacijom u svim raspoloživim
Osmanskom carstvu i Austro-Ugarskoj, pa znatno je više od toga medijima tog doba: plakati, razglednice,
sve do humoristične štampe i karikatura u jer prikazuje licemjerje časopisi, novine.”
Srbiji, Hrvatskoj i Sloveniji krajem 19. i po- Na koncu, možemo zaključiti da je knji-
četkom 20. stoljeća. Poglavlje šest i sedam evropskih moćnika i ga Bosna i Sandžak u satiričnoj i ilustrovanoj
bavi se stereotipima balkanskih naroda u periodici (1878–1918) iznimno vrijedna pu-
satiričnoj periodici, kao i karikaturalnim njihovih vladajućih klasa, blikacija koja može biti od velike koristi an-
prikazima Novopazarskog sandžaka nakon piše u predgovoru prof. dr. tropolozima, sociolozima, etnolozima, ali i
Berlinskog kongresa. Osmo je poglavlje au- lingvistima koji se bave najdramatičnijim
tor posebno posvetio Salihu Vilajetoviću, Redžep Škrijelj periodom kroz koji je prolazilo kolektivno

STAV 26/3/2020 77