Page 82 - STAV broj 191

KULTURA

poslovica, romansi i slično. To su uglav- situacija u Sarajevu i drugdje. Poznata mu FUIDO (Izbjegli Jevrej). Šabetaj (Josef)
nom bili rabini. Nakon toga, početkom je pjesma EN GLEICHENBERG, u ko- Džaen (od 1886. do 1935. ili 1947), inače
19. stoljeća su to bili filolozi. joj opisuje stanje u istoimenoj banji. On unuk Haima Badžerano-efendije, velikog
je, kao i Haim Altarac, poznavao domete rabina turske carevine. Rođen je u Plevnu,
David Kamhi (1834. Sarajevo – 1920. evropskih pjesnika u stilskom pogledu. Bugarska. Od početka 20. stoljeća, kad je
Jerusalem) bio je prvi sakupljač poslovi- Najvažnija su mu djela ISTORIA DE LOS došao u Bosnu, djelovao je u Travniku i Sa-
ca, pjesama i romansera koji nije bio ni ŽUDIOS DE BOSNIA, koje je izlazilo u rajevu. Pisao je pjesme, pripovijetke, ali su
rabin ni filolog nego običan limar. On je pet nastavaka u sarajevskom listu La Al- mu drame DEBORA, IPHTE (Jeftah) i LA
sakupljao i bilježio sve pjesme koje su, po borada, i nakon toga, iz nepoznatih razloga HIJA DEL SOL bile najbolja djela. Nakon
njegovom mišljenju, bile lijepe, ne samo prestalo izlaziti, te HISTORIA DE LOS Sarajeva je boravio i u drugim zemljama.
sefardske nego i pjesme turskih askera, PRISONEROS (historija zatočenih), o Avram-Buki Finci, Ješua M. Israel također
muslimana, katolika i pravoslavaca, ta- događaju povodom čudnog spasenja ra- su pisali drame, ali i druga prozna djela.
dašnjih žitelja Sarajeva. To se dešavalo bina Moše Danona i ostalih 1819. O tom Samuel Romano (od 1900. do 1941) napi-
i dosta ranije prije ostalih sakupljača. O događaju napisao je i Sarajevsku megilu. sao je doktorsku disertaciju 1933. DICTI-
njemu je pisao 1934. godine Jovan Kršić ONNAIRE JUDEO-ESPANOL PARLÉ
u časopisu Pregled. Samouki, ali i talen- Abraham Aaron Cappon – ABAC FRANCAISE-ALLEMAND AVEC UNE
tirani sakupljač je u svojoj svesci, između (1853. do 1930. godine) nije se rodio u INTRODUCTION SUR LA PHONE-
ostalog, zabilježio i 16 srpskih narodnih Bosni, ali je više godina proveo u Saraje- TIQUE ET SUR LA FORMATION DES
pjesama koje nazvao cantigas serpescas. vu i bio poznat kao ne samo poeta nego i MOTS DAN LE JUDÉO-ESPANOL (Rječ-
Njegova se zbirka, po nekim navodima, novinar, pisac pozorišnih djela itd. Pozna- nik govornog jevrejsko-španskog, francuskog
danas čuva u Biblioteci Srpske akademije ta je njegova pjesma A Espana (Španiji), i njemačkog jezika s uvodom o fonetici i nači-
nauka u Beogradu. u kojoj opisuje ambivalentnost istjeranih nu tvorbi riječi u jevrejsko-španskom jeziku),
Jevreja iz Španije 1492. Izdavao je list La što je, po mom mišljenju, epohalno djelo
UMJETNIČKA (AUTORSKA Alborada. Po mišljenju mnogih autora, od velike važnosti za proučavanje džu-
KNJIŽEVNOST) on je prije svega bio “EL DORSADOR” deo-espanjol jezika. Moise (Avram) Finci
(propovjednik). O Luni Lauri Papo-Bo- Moafi (od 1903. do 1941) pisao je pripovi-
Krajem 19. stoljeća bosanski Sefardi horeti bit će riječi kasnije. jetke o različitosti tipova u Bosni u šalji-
počinju stvarati umjetnička književna vom tonu. Miko Altarac, apotekar, rođen
djela. Bilo je i ranije nekih pokušaja, ali Sestra Zeki-efendije Rahela Levi bila u Banjoj Luci, bio je dopisnik Jevrejskog
se to odnosi samo na neka djela parareli- je pjesnikinja koja je u pjesmi El huego de glasa. U svojim pričama pisao je, između
giozne literature. Prvi su se pojavili pje- Travnik opisala požar u Travniku (Jevrej- ostalog, o odnosima Sefarada i Aškenaza.
snici. Haim Altarac, alias Simeon He- ski glas 23. februara 1940). Moni Finci (od 1914. do 1986. godine) ro-
inrich Altarac, inače visoki finansijski đen je u Sarajevu. Pisao je priče, od kojih
stručnjak, činovnik u Zemaljskoj vladi, Regina Levi (Banja Luka, 1885 – 1913, su mu najbolje HAMORIM (magarci),
prvi je ustvari. Njegove pjesme, pored Višegrad), Hana Kalderon (Travnik, 1912 UN KAMINO A BANJA LUKA (put u
simbolike i izraženog artizma, u biti nose – logor Bosanska Gradiška 1942) i Rikica Banju Luku) i PARA NOČE DE ŠABAT
odjeke sefardske lirike. Takva je pjesma Ovadija (1913, Sarajevo) također su dobro (za subotnju noć). Priče je objavljivao u Je-
Eso que veo en la ventana (Ono što vidim na poznate književnice. vrejskom glasu. Dr. Isak Israel svoje je priče
prozoru). Napisao je dosta pjesama tadaš-
njim, modernim španskim pravopisom. Leon Finci je početkom 20. stoljeća
napisao prvo pozorišno djelo EL JUDIO
Moise Rafael Atijas, zvani Zeki-efendi-
ja, od 1845. do 2. jula 1916. bio je ne samo
pjesnik nego je pisao i novele, satire, sjeća-
nja i drugo. Govorio je arapski, turski, grč-
ki, italijanski, hebrejski i francuski jezik,
a naravno i sefardski jezik. U poeziji mu
je bio uzor i ideal Muslihudin Sadi, per-
zijski pjesnik (1200 – 1291). Bio je visoki
činovnik turske administracije u Bosni.
Zbog znanja mnogo jezika, bio je i tumač
francuskog i engleskog konzulata u Sara-
jevu u doba austrougarske vlasti. Pjesme
su mu usko bile vezane za važne famili-
jarne ili društvene događaje i opise raznih

Moise Rafael Atijas, zvani Zeki-efendija, od 1845. do 2. jula objavljivao također u Jevrejskom glasu, ali
1916. bio je ne samo pjesnik nego je pisao i novele, satire, i u Jevrejskom životu.
sjećanja i drugo. Govorio je arapski, turski, grčki, italijanski, Bilo je i drugih pisaca koji su većinom
hebrejski i francuski jezik, a naravno i sefardski jezik. U poeziji ostali anonimni jer su se potpisivali pse-
mu je bio uzor i ideal Muslihudin Sadi, perzijski pjesnik, od udonimima, npr. Jakoviko, Cadik, Jafi,
1200. do 1291. Bio je visoki činovnik turske administracije u Jehi, Jamin ili Uno di Bilava (jedan s Bje-
Bosni. Zbog znanja mnogo jezika, bio je i tumač francuskog i lava). Poslije Drugog svjetskog rata pisali
engleskog konzulata u Sarajevu u doba austrougarske vlasti su dr. Jozef Konforti, dr. Samuel Kamhi,
dr. Haim Kamhi, dr. Avram Pinto, dr. Sa-
muel Pinto, dr. Isak Samokovlija, dr. Isak
Papo, Regina Kamhi, Jakov Papo, David
Pardo kao i mnogi drugi. n

82 1/11/2018 STAV