Page 59 - STAV broj 359

podanika obje vjere prema Husein-paši. razbijeni. Finalni sukob desio se na prila- nezahvalnu ulogu da izvrši zvaničnu pre-
Žalbe protiv paše stizale su do same Porte, zima Kačaniku juna 1844. godine. Opet je daju Vranja srpskoj vojsci.
ali je on zataškavao situaciju podmićujući pobijedila osmanska vojska.
najviše osmanske funkcionere. Osmanska vojska ulazi u Skoplje i druge SRPSKO ZAUZIMANJE VRANJA I
Husein-pašinu vladavinu prekinuo je gradove. Omer-paša Latas s 6.000 konjani- POSLJEDICE
albanski ustanak 1843/1844. godine, poznat ka i artiljerijom zauzima Vranje i prekida U završnoj godini Drugog srp-
i kao ustanak Derviša Cara, koji je bio usta- uzurpatorsku vlast Selmana Rogačice, ko- sko-osmanskog rata srpska vojska je na-
nak albanskog naroda protiv osmanskih vla- mandanta albanskih pobunjenika koji su kon uspješne Grdeličke bitke provalila u
sti zbog gladi, kuge, lošeg prinosa žitarica, tokom bune držali pod svoju vlast Vranje. Masuričku kotlinu, čime joj je bio otvo-
regrutacije u vojsku, na šta se nadovezalo Husein-paša je pod misterioznim okol- ren put prema Vranju. Lokalno srpsko
i nezadovoljstvo izazvano tanzimatskim nostima umro 1844. godine u Velesu. stanovništvo podiglo je ustanak i pridru-
reformama i Gilhanskim hatišerifom iz Ukinut je iste godine Vranjski pašaluk, žilo se srpskoj vojsci. Srpske vojne sna-
1839. godine. koji je dobio status kajmakamluka ili kaze, ge bile su raspoređene duž desne strane
Ova buna 1843/1844. se u lokalnoj na čijem je čelu bio kajmakam, a na mjesto Južne Morave, dok su osmanske snage,
vranjskoj historiji naziva Ašarat buna, kajmakama Vranja dolazi Husein-pašin sin kojima je komandirao divizijski general
po Ašarat mahali, gdje se pobuna najprije Sulejman-beg. Asaf-paša, bile raspoređene duž lijeve
u vranjskom kraju osjetila. Ustanici, pot- Husein-pašino velike posjede naslijedi- strane. Borbe su počele 26. januara 1878.
pomognuti pobunjenicima iz vranjskog la su četiri sina – Rušid-beg (Huršid-beg), godine, a završene su 31. januara zauzima-
kraja (njih oko 1.200) napali su vranjski Ramiz-paša, Sulejman-beg (koji je izgradio njem Vranja od srpske vojske i ustanika.
garnizon u kome je bilo oko 500 vojnika. most u Zlatiborskoj ulici) i Ata-beg (Atu- Zvanično predaju grada generalu Jo-
Slomili su otpor osmanskog garnizona, lah). Najpoznatiji od njegove djece bio je vanu Belimarkoviću izvršio je Ramiz-pa-
osvojili Vranje i protjerali Husein-pašu. Sulejman-beg, koji je imao velike posjede. ša Husejinpašić, posljednji vranjski paša,
Albanski pobunjenici razgrabili su nje- Morao je da se iseli iz Vranja 1856. godine. sin Husein-paše vranjskog. General Beli-
govu imovinu, a potom zapalili i njegov Vraća se u Vranje 1865. godine. Jedne zim- marković obećao je zatečenim muslimani-
konak. Husein-paša se sklonio u Bitolj, ske noći 1878. godine napušta svoj saraj u ma imovinsku sigurnost i ličnu slobodu,
gdje je zatražio pomoć od velikog vezira. Rataje i s 50 konja natovarenih stvarima što je unijeto u aktu o predaji grada, ali
Broj ustanika neprestano se povećavao. odlazi u Skoplje, a potom u Istanbul. Su- je ubrzo došlo do pljački muslimanskih
Pokušavali su da zauzmu i Niš. Centar nji- lejman-beg je i poslije 1878. godine dolazio kuća, dućana i magaza.
hovog otpora bilo je selo Katlanovo s oko u Vranje i prodavao svoju imovinu. Jedno Istog dana srpska vojska je minirala i
8.000 ustanika. Na čelo ustanka stao je star- vrijeme je živio i u Beogradu. porušila svih 8 džamija u Vranju. Prema
ješina albanskog sela Džare u Tetovskoj na- Husein-pašin sin Ramiz-paša, naža- nekim zapisima, jedina džamija koja nije
hiji Derviš Cara. Značajnu ulogu imali su i lost, bit će upamćen kao čovjek koji je imao odmah srušena jeste ona koja se nalazila
Seidi Mendža i Baba Feke, osmanski zva- ispod dvora u Saraini, ali i ona je poruše-
ničnici koji su podržali ustanak. Vranje je pod osmanskom na 1903. godine, kada su Karađorđevići
Već sredinom aprila 1844. godine iz Bi- došli na vlast.
tolja u Veles poslato je 20 bataljona redovne vlašću imalo vrlo važan U Vranju je, pored 8 džamija, bilo i
vojske s artiljerijom, a za njihovog vrhov- položaj, zbog čega je privlačilo 6 tekija, hamam, sahat-kula, 32 mlina na
nog zapovjednika postavljen je upravo Hu- Vranjskoj rijeci.
sein-paša vranjski. Porta je u drugoj polovi- mnoge bogate muslimane da Prema podacima koje nam daje Tato-
ni maja pokrenula ofanzivu na pobunjene se tu nasele i izgrade džamije, mir Vukanović, kada je srpska vojska zau-
Albance iz nekoliko pravaca. konake, hanove, hamam i zela Vranje, zatekla je 991 muslimansku
Glavna bitka desila se kod sela Katlanova kuću i 860 srpskih kuća. Nekoliko hiljada
u blizini Skoplja, gdje su Albanci potpuno druge objekte. muslimana je napustilo svoje kuće plaše-
ći se od dolaska srpske vojske. Iz popisa
Osmansko-srpske od 31. decembra 1879. godine vidimo da
vojne operacije 1878. se broj vranjskih muslimana za nepunu
godine i srpsko
zauzimanje Vranja godinu dana prepolovio i da ih u Vranju
tada živi samo 437, u koje su vjerovatno
uračunati i Romi muslimani. Vranjski
muslimani iseljavali su se u Bujanovac,
Preševo, na Kosovo, u Makedoniju i u
druge krajeve Osmanskog Carstva.
Muslimansko stanovništvo Vranja i
okoline za kratko je vrijeme desetkova-
no. Imovinu bivših muslimanskih vla-
snika uglavnom su otkupili ili uzeli pod
zakup, vranjski trgovci i zanatlije, čar-
šijske čorbadžije, kao i mali broj imuć-
nijih seljaka iz vranjske okoline po po-
voljnim cijenama.
Prema odlukama Berlinskog kongre-
sa, Vranje je pripalo Kneževini Srbiji.
Preševo, Bujanovac i Pčinja ostali su u
Osmanskom Carstvu i od njih je formi-
rana pogranična Preševska kaza. n

STAV 21/1/2022 59