Page 35 - STAV broj 354

Kluz na Kozari četvrtog juna obavlja
prvi borbeni zadatak i o tome po povratku
u bazu obavještava komandu. “Jutros u 7
sati i 45 minuta izvršio sam lijet sa bom-
bardovanjém Orahove i ustaških kolona
koje su se kretale u pravcu Međeđe. Bilo
ih je [u kolonama] oko 800. Tenkova i to-
pova nisam vidio. Kolona je sva razjure-
na i zaplašena, tako da su skakali u vodu
i močvare pored Save, jer u Prosaru nisu
smjeli bježati, pošto su im naši bili za le-
đima na svega 200 do 300 metara. Sa naši-
ma sam uspostavio vezu. Naši su, izgleda,
već prihvatili borbu sa neprijateljem. Oko
Dubice nije primijećeno nikakvo kretanje
neprijateljske vojske.”
Nažalost, piloti nisu dočekali kraj rata.
Franjo Kluz, narodni heroj, poginuo je 14.
septembra 1944, kao vođa odjeljenja 1. lo-
vačke eskadrile, pri napadu na njemačku
artiljeriju kod Omiša u Hrvatskoj. Rudi
Čajavec, također narodni heroj, poginuo štaba s predstavnicima Britanske vlade o
je 4. juna 1942. u borbi protiv četnika kod Mehmedalija Lošić stvaranju dviju lovačkih eskadrila. Eska-
Klašnica, u blizini Banje Luke. drile opslužuje i na njima leti jugoslaven-
pilotima. Onima koji su, poput Selimbe- sko ljudstvo i dejstvuju isključivo nad ju-
NASTANAK PARTIZANSKIH ESKADRILA govića i Lošića, letjeli pod petokrakom, goslavenskim ratištem. Nazvane su Prva
Priča o prebjegu Kluza i Čajaveca u par- ali i onim drugim koji su letjeli pod tu- i Druga lovačka eskadrila NOVJ, a isprva
tizane bila je temelj nastanka Partizanske đim zastavama, uglavnom pod britanskom su bile bazirane u Libiji, u sastavu britan-
eskadrile. Jedan od najpoznatijih filmova i američkom. skog “Royal Air Forcea”.
takozvanog partizanskog žanra uzbudljiva Borbeni put partizanske avijacije bio Poslije oslobođenja Beograda, sporazu-
je priča, no kao i uglavnom svi partizanski je iznimno zanimljiv. Osim aviona otetih mom između Nacionalnog komiteta oslo-
filmovi, ti partizanski vesterni, netačan je, od ustaške vojske, sve su ostalo partizani bođenja Jugoslavije i Vlade SSSR-a, dvije
prenapuhan i pun grešaka. Ali dobar i za- sami stvorili, od uzletišta do radionica u sovjetske vazduhoplovne divizije stavlja-
bavan, vrlo gledljiv. kojima su izrađivali avionske bombe. No, ju se pod operativnu komandu Vrhovnog
U stvarnosti, Kluz i Čajavec jesu bili trebalo je za avijaciju mnogo više pa je for- štaba, a po tom sporazumu odmah se pri-
prvi partizanski piloti, ali nisu imali gotovo miranje prvih jedinica počelo tek krajem stupilo formiranju jugoslavenskih vazdu-
nikakvog uspjeha u borbenim misijama. 1943. godine, kada Vrhovni štab donosi hoplovnih štabova i jedinica.
Partizanske snage su pod petokrakom do odluku o stvaranju vazduhoplovnih je- “Svo vazduhoplovno osoblje je nared-
kraja Drugog svjetskog rata oborile samo dinica NOVJ. bom Glavnog štaba bilo okupljeno i pre-
dva njemačka aviona. Jedan je oborio Su- Najprije je u Livnu oktobra 1943. go- bačeno u sjevernu Afriku. Formirane su
lejman Selimbegović u blizini Banje Luke. dine formirana Prva vazduhoplovna baza, dvije eskadrile, Franjo Kluz je bio politič-
Drugi je oborio Mehmedalija Lošić u bli- prvi slobodni aerodrom na nekoj od oku- ki komesar Prve eskadrile”, priča Vrana
zini Sarajeva. Piloti o kojima se malo ili piranih teritorija Evrope. U martu 1944. pojašnjavajući: “Ako posmatrate iz čisto
skoro ništa ne zna. Uostalom, kao ni o broj- godine potpisan je sporazum Vrhovnog zrakoplovne perspektive, Rudi Čajavec
nim drugim partizanskim pilotima. Kluz
i Čajavec, očito, bili su dovoljni.
“Partizanska eskadrila je vrlo zabavan
film koji je mnoge od nas potaknuo da
se školujemo ili bavimo avijacijom. I to
je sve. On nije pretjerano tehnički tačan,
pogrešni su tipovi aviona, tipovi bombi,
imena.... On nema veze s historijom. To je
tipični narativ borbe dobra i zla i ništa više
od toga”, priča nam Sead Vrana. Ekspert
je za deminiranje, posebno za bombe za-
ostale iz Drugog svjetskog rata. Tragajući
za misijama savezničkih bombardera koji
su svoj smrtonosni tovar istresali s bosan-
skohercegovačkog neba, tražio je mjesta na
kojima bi se mogle nalaziti neeksplodirane
avionske bombe. Mnoge je od njih i našao
i demontirao s kolegama.
U toj svojoj potrazi istražio je brojne
vojne i civilne arhive i tako naišao na mno-
ga imena, saznao podosta o partizanskim

STAV 17/12/2021 35