Page 711 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

Phaàn V: Vaên hoùa - Xaõ hoäi  711

tứ xã Hồ Mạch” ở miếu Tiên Công có ghi: “Tứ xã Phong Lưu (Phong Cốc, Yên Đông, Cẩm
La và Trung Bản) có một cái hồ trên thượng đồng. Tương truyền, khi các Tiên Công bắt
đầu mở mang làng xóm, đến vùng đó thấy có tiếng ếch kêu trong hồ. Cho rằng có nước
ngọt, các ngài bèn dừng lại, đắp đê quai biển thành đồng ruộng, ngăn biển mở rộng.
Cái hồ thiên nhiên là do trời mang đến cho các Tiên Công để đào giếng cày ruộng”. Thời
gian trôi qua, Hồ Mạch vẫn tồn tại. Rừng bãi được khai mở, tạo thành vòng đê. Vòng đê
ngày một rộng dần, nhiều mái nhà bên nhau thành làng xã, thách thức trước biển cả,
gió bão. Theo đó, từng vạt lúa vàng ghép nên thảm lớn, thành những cánh đồng bao la.
Nhờ dòng nước ngọt ở Hồ Mạch cung cấp nước sinh hoạt cho nhân dân mà trải qua hàng
trăm năm lịch sử, khu đảo Hà Nam đã trở thành một vùng đất trù phú, tốt tươi.

Lòng Hồ Mạch xưa sâu hai, ba tầm đầu với. Trên bờ, dân xây dựng một ngôi miếu thờ
thần Hồ Mạch. Thần Hồ Mạch là một tiên ông râu tóc trắng xóa, đêm đêm dưới hồ hiện
lên, cầm một bó đuốc lớn cháy rực dạo quanh hồ, rồi lướt soi qua các cánh đồng ra bờ đê
như tuần tra, bảo vệ bờ cõi. Tới lúc tiếng gà trong làng vang lên, thần mới quay về hồ.
Những năm nào thần hay xuất hiện là mùa vụ, ngư chài đều bội thu.

Truyền thuyết Bà chúa Ngóe: Vua Lý Thánh Tông khi qua vùng đảo Tuần Châu
chợt nghe văng vẳng có tiếng người con gái hát. Vua thấy lạ, nơi đảo hoang có tiếng
người hát, bèn sai cận thần đốc thuyền tìm theo tiếng hát. Tới sườn núi thấy một cô gái
vừa cắt cỏ vừa say mê trong một làn điệu dân ca: “Tay cầm bán nguyệt xênh xang, hàng
trăm quân tướng phải hàng chị đây”. Bá quan lên núi, dẫn người con gái vừa hát xuống
thuyền. Nhà vua hỏi: “Này cô gái, cô tên gì, hãy cắt nghĩa ta nghe câu hát cô vừa hát”.
Cô gái ngẩng lên lau mồ hôi, lộ rõ khuôn mặt sạm nắng, ánh mắt long lanh, mái tóc tỏa
mùi hương thơm ngát. Cô gái thỏ thẻ đáp: “Dạ thưa Đức vua, con sinh ra ở vùng đảo này,
cha mẹ làm nghề chài lưới. Khi con chào đời giữa mênh mông biển cả và muôn trùng đảo
biếc, lo trẻ sơ sinh khó bề sống ổn, cha mẹ đặt tên con là Ngóe cho dễ nuôi. Còn ý nghĩa
của câu hát trên là: “Chiếc liềm con cầm tựa vầng trăng non, cắt vào đám cỏ. Cỏ lớn là
tướng, cỏ bé là quân, tất cả đều ngã rạp dưới tay liềm. Phải cắt trừ cỏ thì đất mới yên,
từ đó con mới có chỗ cày cuốc để gieo trồng lúa, ngô, khoai, sắn”. Vô cùng cảm phục tài trí
thông minh của cô gái, nhà vua bèn sai ban thưởng cho lụa là, châu báu. Nàng Ngóe
nhất mực từ chối, chỉ xin vua một điều nhỏ: “Dạ, thưa Đức vua vạn tuế, con chỉ muốn
cầu xin Đức vua một mảnh đất bằng cách thả một dải yếm xuống dòng sông. Nếu dải
yếm trôi và dừng ở đâu, dân làng con được lập nghiệp ở đó và là nơi cày cấy, sinh sống”.
Đức vua thuận ý. Quả nhiên, lúc quay về, thuyền ngự qua cửa sông Bạch Đằng, nàng
Ngóe thả dải yếm lên trời xanh. Dải yếm bay nhẹ nhàng trong gió, rồi từ từ rơi xuống
mặt sông, trôi một lúc và dạt vào mạn bãi triều phía Tây đảo Hà Nam. Dân làng của cô
gái đến sống, đặt tên làng là Dải Yếm. Sau này, làng Dải Yếm là làng Hải Triều, rồi sau
là Hải Yến, thuộc phường Yên Hải ngày nay.

1.2.3. Truyền thuyết ca ngợi lòng yêu nước, ý chí bảo vệ độc lập, chủ quyền
ở Quảng Yên

Quảng Yên được coi là một miền trầm tích lịch sử - văn hóa với chiến thắng trên bãi
cọc Bạch Đằng vang danh lịch sử.