Page 733 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

Phaàn V: Vaên hoùa - Xaõ hoäi  733

CHƯƠNG V
GIÁO DỤC, Y TẾ, THỂ DỤC THỂ THAO,
THÔNG TIN VÀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI

I. Giáo dục

1. Giáo dục Quảng Yên thời phong kiến

Ở nước ta, giáo dục hình thành và phát triển song song với quá trình du nhập của
Nho giáo từ thời Bắc thuộc, nhưng chỉ dừng lại ở việc đào tạo người giúp việc cho chính
quyền cai trị, chưa phổ cập đến mọi tầng lớp trong xã hội . Đến thời Lý, triều đình đã
(1)
mở khoa thi đầu tiên vào năm 1075 và cho lập Trường Quốc Tử Giám năm 1076, giáo
dục bắt đầu có sự khởi sắc.

Tuy nhiên, giáo dục ở Quảng Yên chỉ thực sự bắt đầu phát triển từ thời Hậu Lê. Dưới
thời Lê Thánh Tông, ngoài việc mở rộng Trường Quốc Tử Giám, trường học ở các lộ cũng
được xây dựng, sau đó đổi thành trường phủ. Con em của các gia đình lương thiện đều
được nhận vào học ở trường lộ và gọi là Lộ hiệu sinh. Muốn trở thành Giám sinh học ở
Trường Quốc Tử Giám, học trò các trường lộ, phủ phải trải qua kỳ thi sát hạch. Nhiều
vị Tiên Công đã vượt qua kỳ thi này và trở thành Giám sinh Trường Quốc Tử Giám
trước khi đến khu vực Hà Nam để khai hoang. Đối với chế độ khoa cử, có 3 kỳ thi chính
và quan trọng nhất, gồm: thi Hương, thi Hội, thi Đình. Theo ghi chép trong bia Văn từ
Quảng Yên được khắc năm Minh Mạng thứ 3 (1822), ở mặt “bia quan chức Giám sinh
triều trước” và “các chức quan hiệu sinh triều trước” cho biết: thời Lê, huyện Yên Hưng
có 23 người đỗ Sinh đồ trong 7 khoa thi; số Sinh đồ tam trường trở xuống có 64 người qua
19 khoa thi . Ngoài ra, vào cuối thời Lê, trấn Yên Quảng còn có 2 người đỗ Hương cống
(2)
là Bùi Huy Ngọc và Nguyễn Huy Khuê. Cả 2 ông đều làm quan dưới thời vua Gia Long,
có công trong việc đánh giặc biển. Sau đó, Bùi Huy Ngọc được thăng chức làm Tham
hiệp trấn Yên Quảng, Nguyễn Huy Khuê nhận chức Tri huyện Hữu Lũng.
Sau khi định đô ở Phú Xuân, Nhà Nguyễn đã nhanh chóng củng cố lại hệ thống giáo
dục Nho học nhằm chấn hưng nền giáo dục khoa cử vốn bị ngưng trệ do chiến tranh và
loạn lạc trong thế kỷ XVIII. Các chính sách giáo dục Nho học được ban hành và rất chú
trọng đến những miền biên viễn như Quảng Yên. Năm Minh Mạng thứ 3 (1822), nhà
vua xuống chỉ: “Chuẩn cho mỗi phủ đặt 1 viên giáo thụ, mỗi huyện đặt 1 viên huấn đạo
để dẫn dắt học sinh, cho văn học được mở rộng” . Năm Minh Mạng thứ 10 (1829), triều
(3)
đình cho phép huyện Yên Hưng xây dựng Nhà học chính tại xã Quỳnh Lâu (nay là khu
vực Sư đoàn 395) để đào tạo một số ít quan lại và sĩ tử trong huyện. Trước nhu cầu học
hành trong huyện ngày một tăng, Nhà học chính được nâng cấp thành trường học của
Huấn đạo huyện Yên Hưng. Hơn nữa, nhân dịp “Tứ tuần đại khánh”, năm 1830, vua
ban 20 điều gia ơn, trong đó có việc cho đặt chức Đốc học ở Quảng Yên để dạy bảo học trò,

(1) Nguyễn Quang Ngọc (Chủ biên): Vương triều Lý (1009 - 1226), Nxb. Hà Nội, Hà Nội, 2010, tr.450-451.
(2) Lê Đồng Sơn (Chủ biên): Văn hóa Yên Hưng - Di tích, thần tích, sắc phong, văn bia, câu đối, đại tự,
sđd, tr.552-566.
(3) Nội các triều Nguyễn: Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, tập 7, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 1993, tr.180.