Page 87 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ МАМЛАКАТ ҲУДУДЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ, 2 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИННОВАЦИОН-ИНВЕСТИЦИОН САЛОҲИЯТИ
такомиллаштириш, мамлакат иқтисодиётида марказлашган инвестици- ларида таржима қилинади. Потенциал – «муайян соҳада мавжуд бўлган
яларнинг самарадорлигини ошириш, Ўзбекистон валюта сиёсатининг восита ва имкониятлар бирлиги» демакдир. 1
хорижий инвестицияларни жалб этишга таъсирини ўрганиш, эркин Физика фанида ҳам потенциал атамаси маълум бир тизимнинг
иқтисодий ҳудудларга инвестицияларни жалб қилишни фаоллаштириш тўплаган энергияси ва ундан фойдаланиш имкониятлари маъносида
бўйича илмий тадқиқот ишларини олиб борган ва бу борада бир қанча ил- қўлланилади. Бундан келиб чиқиб, магнит потенциали – «магнит майдо-
мий ишларни чоп этган олимлар қаторида: Д.Ғ.Ғозибеков, н.Ғ.каримов, нининг ўлчами»; электрон потенциал – «электростатистик майдондаги
Ф.Ў.Додиев, н.Р.кузиева, ш.Р.Ражаббаев, Б.ш.Муминов, М.а. Раимжа- энергетик шароитнинг ўлчами»; кимёвий потенциал – «маълум бир ком-
новаларни қайд этиш ўринлидир. понентнинг берилган тартибда, муайян ташқи шароитдаги ҳолатини бел-
1
Маълумки, иқтисодиёт назарияси бўйича яратилган адабиётларда гиловчи термодинамик функцияси»; потенциал – «вектор майдонининг
«иқтисодий потенциал» тушунчаси таянч (базавий) категория сифа- хусусиятларидан бири» каби талқинларга ажратишимиз мумкин.
тида келтирилмаган, шунингдек, унга хўжаликнинг ривожланиши ва Мазкур атама аслида физикага оид бўлгани ҳолда, ижтимоий фанлар
иқтисодиётнинг мувозанатлилигини таъминлашда муҳим омил (ишлаб томонидан ҳам қабул қилинган. Ҳозирги кунга келиб «потенциал» атама-
чиқариш ресурси) сифатида қаралмаган. Ҳолбуки, потенциал тушунчаси си умумбашарий тушунча сифатида қабул қилинган.
иқтисодий муносабатларда ва, айниқса, ишлаб чиқариш жараёнида бил- «Потенциал» термини илк маротаба иқтисодиётда ишлаб чиқариш
восита иқтисодий омил сифатида иштирок этади. классик иқтисодиёт кучлари даражасига мажмуавий баҳо беришда қўлланилган. в.и.вейц,
назариясида ишлаб чиқариш омиллари сифатида фақат ишлаб чиқариш к.Г.воблий томонидан «ишлаб чиқариш кучлари потенциали» атамаси
жараёнида иштирок этадиган ва ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлган дастлаб аҳолининг эҳтиёжларини қондириш учун ишлаб чиқарилаётган
омиллар, яъни ер, меҳнат ва капитал қаралган. моддий неъматларни мамлакатнинг потенциал имконияти сифатида тилга
олинган. «иқтисодий потенциал» тушунчаси эса С.Г.Струмилин томони-
«Потенциал» атамасининг келиб чиқиши асли лотинча бўлиб, дан истеъмолга киритилган бўлиб, бунда олим иқтисодий потенциални
XIX асрда француз тилидан кириб келган (французчага лотинчадан ялпи ишлаб чиқариш кучлари ва жамиятнинг барча меҳнатга қобилиятли
«potentialis», «potens», яъни «бўлиши мумкин бўлган», «бўлажак» маъ- аҳолиси томонидан яратилган меҳнат, деб ифодалаган. «кенгайтирилган
носини англатувчи сўз сифатида кириб келган). Бошқа тарафдан эса, ишлаб чиқариш потенциали» ибораси эса в.С.немчинов томонидан ки-
лотинча «potential» ўзбек тилига «имконият, салоҳият, қувват» маъно- ритилган ва бунда мамлакат ёки ҳудуднинг иқтисодий ривожланишини

1 Ғозибеков Д.Ғ. инвестицияларни молиялаштириш муаммолари. иқтисод фанлари доктори таъминлаш миллий иқтисодиётда мавжуд бўлган ресурслар имкониятига
илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. – Т., 2002.; Каримов Н.Г. иқтисодий интег- боғлиқлиги таъкидланган. 2
рациялашув шароитида инвестицияларни молиялаштиришнинг бозор механизмларини жорий иқтисодий адабиётларда «потенциал» тушунчасига берилган таъриф-
этиш муаммолари: 08.00.07 – «Молия, пул муомаласи ва кредит. иқтисод фанари доктори илмий лар ва изоҳларни тўртта гуруҳга бўлиб ўрганиш мумкин: 3
даражасини олиш учун ёзилган диссертация./ЎзР Банк-молия академияси . – Т., 2007. 235 б.; 1. иқтисодий потенциал иқтисодиёт тармоқларининг ялпи имконият-
Додиев Ф.Ў. инвестицион фаолиятни молиявий рағбатлантириш: 08.00.07.: иқтисод фанлари
номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. /ЎзР Банк-молия академияси. лари сифатида. Бу ерда иқтисодий потенциалнинг асосий жиҳати – унинг
– Т., 1998. 128 б.; Кузиева Н.Р. Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар фаолиятини ишлаб чиқариш функцияси эканига эътибор қаратилади.
рағбатлантиришнинг молия-кредит механизмини такомиллаштириш йўналишлари. 08.00.07.: 2. иқтисодий потенциал барча мавжуд ресурсларнинг борлиги сифа-
иқтисод фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. /ЎзР Банк-молия тида («инвестицион ресурслар», «бандлар сони» ва б.). Бунда корхоналар,
академияси. – Т.: 2008. 293 б.; Ражаббаев Ш.Р. Ўзбекистон валюта сиёсатининг хорижий инвес- ҳудудлар ва жамият потенциали субъектлар фаолияти билан боғлиқ экан-
тицияларни жалб этишга таъсири. 08.00.007 – «Молия, пул муомаласи ва кредит» ихтисослиги
бўйича иқтисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. /ЎзР. лиги ва улардан ажралмаганлигига устуворлик қаратилади.
Банк-молия академияси. – Т.: 2008; Муминов Б.Ш. Ўзбекистон иқтисодиётида марказлашган
инвестицияларнинг самарадорлигини ошириш йўллари. 08.00.07.: иқтисод фанлари номзоди 1 Экономическая энциклопедия / Под ред. Л.и.абалкина. – М.: 1999.
диссертацияси. /ЎзР Банк-молия академияси. – Т.: 2012. 135 б.; Раимжанова М.А. Ўзбекистон- 2 Дурдыева Д.А. оценка потенциала устойчивого социально-экономического развития
да эркин иқтисодий ҳудудларга инвестицияларни жалб қилишни фаоллаштириш. 08.00.07 – региона. 2013. URL: http://dibase.ru/article/07112013_142069_durdueva.
Молия, пул муомаласи ва кредит ихтисослиги бўйича иқтисод фанлари номзоди илмий дара- 3 Лапин Е.В. Экономический потенциал предприятия. – Сумы: иТД «Университетская
жасини олиш учун ёзилган диссертация / ТМа. – Т.: 2012. книга», 2002. 310.