Page 89 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ МАМЛАКАТ ҲУДУДЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ, 2 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИННОВАЦИОН-ИНВЕСТИЦИОН САЛОҲИЯТИ
3. иқтисодий потенциал хўжалик фаолиятида иштирок этадиган в.н.шуков фикрига кўра, «иқтисодий потенциал» иқтисодий муно-
субъектлар ўртасидаги иқтисодий муносабатларнинг натижаси сифа- сабатларнинг ўлчови тарзида намоён бўлиб, миллий хўжалик, минтақа,
тида. Бу ерда «потенциал» атамаси мавжуд ҳолатда эришилган дара- тармоқ ва корхоналарнинг ҳолатини баҳоловчи индикатордир. 1
жани изоҳлашда қўлланилади. шунинг билан бирга, ривожланишнинг Умум қабул қилинган нуқтаи назарга кўра, айнан ҳудуднинг иқтисодий
истиқболли имкониятларини тавсифлашда «потенциал имкониятлар», потенциали ва унинг имкониятлари у ерда мавжуд бўлган барча мажму-
«потенциал даража» каби атамалардан ҳам кенг фойдаланилади. 1 авий ресурслардан самарали фойдаланиш орқали ҳаётий зарур бўлган
4. «иқтисодий потенциал», «халқ хўжалиги потенциали», «миллий неъматларни ишлаб чиқариш билан белгиланади.
2
бойлик» атамалари бир хил тушунча сифатида эътироф этилганлиги. шу ўринда таъкидлаш лозимки, ҳудуднинг иқтисодий потенциали де-
Халқ хўжалиги потенциали, миллий бойлик ва шунга ўхшаган атамалар ганда, у ерда мавжуд бўлган тизимий элементлар, яъни ишлаб чиқариш
хусусий характерга эга бўлиб, иқтисодий потенциалнинг моҳиятини анг- фондлари, меҳнат ресурслари назарда тутилади ва иқтисодий салоҳият
латишига эътибор қаратилади. Бунда давлат ресурслари миллий бойлик- маъурий-иқтисодий ҳудуднинг иқтисодий (бозорли) имкониятини юза-
нинг баҳоси орқали баҳоланиши ва бу иқтисодий потенциал билан айнан га келтиради. Бу ерда ҳудуд, неоклассик назарияга кўра, стационар
бир хиллик касб этмаслигини, ҳудуднинг қиймат кўринишидаги жами мувозанатни таъминлашга хизмат қиладиган бўғин бўлиб, иқтисодий
ресурслари (бойликлари) эса иқтисодий потециал, дея баҳоланишига салоҳиятнинг ривожланишини ишлаб чиқариш омиллари (ер, меҳнат, ка-
аҳамият қаратилади. питал, тадбиркорлик қобилияти) таъминлайди. 3
«иқтисодий потенциал» категориясини изоҳлашга қаратилган илмий Ҳудуд потенциали тушунчаси ҳудуднинг таркибий элементларини
тадқиқотларда умумий тартиблар қуйидагича мужассам этилган: юзага келтирувчи салоҳиятлар тизимидан иборат. У ялпи иқтисодий
– миллий иқтисодиёт, жамият, минтақалар, маъмурий ҳудудлар, тар- салоҳият дея эътироф этиладиган: табиий-ашёвий, моддий, илмий-тех-
моқлар, корхоналарга нисбатан изоҳланиши; никавий, институционал ва инсоний салоҳиятларнинг йиғидисидан таш-
– истеъмол товарларини ишлаб чиқариш учун мавжуд бўлган иқти- кил топади.
4
содий ресурсларнинг имкониятлари сифатида тадқиқ этилиши; Ушбу фикрлардан келиб чиқиб таъкидлаш лозимки, олим бу ерда
– иқтисодий ресурсларнинг миқдорий ва сифатий жиҳатлари билан асосий эътиборни ялпи иқтисодий салоҳиятни ҳудуднинг мажмуавий
иқтисодий тизим ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва уларнинг ижтимо- ривожланиши, унинг иқтисодий мувозанатлилигини таъминлашга хиз-
ий, жамоавий ва шахсий эҳтиёжларни қондиришдаги имкониятла- мат қиладиган миқдорий ва сифат жиҳатдан бир бутун тизим сифатида
ри кўринишида, «...аниқ мақсадларни амалга ошириш ва зарурий кўриш лозимлигига қаратмоқда.
пайтларда уларни сафарбар этиш мумкин бўлган захиралар, ман- айрим иқтисодчи олимлар салоҳиятнинг табақалашган харак-
балар эканлиги» , ушбу ресурсларнинг потенциал имкониятларини терга эга экани ва унга иқтисодий тизим сифатида қараш лозимлигини
2
амалга ошириш бўйича ташқи ва ички муҳит ўртасидаги алоқалар таъкидлаш асносида иқтисодий тизим салоҳиятини беш турдаги талқин
кўрсатиб берилган. орқали ўрганишни тавсия этадилар: 5
Бизнинг фикримизча, иқтисодий потенциал иқтисодий категория си- 1. иқтисодий тизимнинг ишлаб чиқариш имконияти. Бунда ишлаб
фатида иқтисодий тизимнинг ҳолати ва имкониятларини аниқлайди ва чиқаришда иштирок этадиган иқтисодий ресурслар, яъни меҳнат ва мод-
юқори иқтисодий потенциалнинг юзага келишини таъминлаш учун хиз-
мат қилади. Бунда муҳими, фақат товар ва хизматларни ишлаб чиқариш 1 Щуков В.Н. Экономический потенциал регионов России и эффективность его использо-
эмас, балки уларнинг сифати, корхоналарнинг рақобатбардошлиги ва вания: Учебное пособие. иваново, 2002. URL: http: // www.dissers.ru/books/1/7251-1.php.
Акерман Е.Н., Михальчук А.А., Трифанов А.Ю. Типология регионов как инструмент соор-
2
иқтисодий тизимнинг келажакда самарали фаолият юритишини ҳам ганизации регионального развития // вестник Том. гос. ун-а. Экономика. № 331. С. 126–131.
эътиборга олиш зарур. 3 Шлычков В.В. Экономические механизмы управления ресурсным потенциалом // вестник
экономики, права и социологии. №2. 2007.
1 Акерман Е.Н., Михальчук А.А., Трифонов А.Ю. Факторный подход в построении экономи- 4 Балацкий О.Ф. Теоретические проблемы оценки экономического потенциала региона,
ческого пространства региона // вестник Том. гос. ун-а. Экономика. 2010. № 3(11). С. 84–92. компании, предприятия // вестник Сумского гос. ун-та. Экономика. 2004. № 9 (68). С. 84–95.
2 Лапин Е.В. Экономический потенциал предприятия. – Сумы: иТД «Университетская 5 Бияков О.А. Теория экономического пространства: методологический и региональные
книга», 2002. 310 с. аспекты. – Томск. изд-во Том. гос. ун-та, 2004. 152 с.