Page 96 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 96
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ МАМЛАКАТ ҲУДУДЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ, 2 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИННОВАЦИОН-ИНВЕСТИЦИОН САЛОҲИЯТИ
зарияси доирасида, шунингдек, омил унумдорлиги назариялари асосида даланади. агар биз ўзгарувчан омил сифатида меҳнат сарфини қарасак
талқин қилинди. (капитал сарфи ўзгармаганда), меҳнат сарфи кичик миқдорда ошганда
Б.Сонтонинг талқинига кўра, инновация деганда, ижтимоий тех- маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини анчагина оширади. нима учун деган-
ник-иқтисодий жараённи ўз ичига қамраб олиб, ихтироларни, дастлаб- да, бошланғич даврда меҳнат сарфининг ошиши капиталдан тўлиқроқ
ки ғояларни амалий тажрибаларда синаш орқали юқори технологияни, фойдаланиш имконини беради. натижада, чекли маҳсулдорлик, умумий
товар ишлаб чиқаришни самарали йўлга қўйиш билан бозорда юқори ва ўртача маҳсулдорлик ортади. Лекин пировард натижада ишчилар со-
қўшимча даромадга эришиш тушунилади. инновацияга нисбатан шун- нининг ошиши (капиталнинг ўзгармаганлиги) чекли меҳнат унумдорли-
1
га жуда ҳам яқин таърифни Б.Твисс ҳам келтиради. Унинг фикрича, гининг камайишига олиб келади, яъни омил маҳсулдорлигининг кама-
инновация жараён ҳисобланиб, ихтиролар, дастлабки ғоялар маълум йиш қонуни «ишлай» бошлайди.
бир иқтисодий маънони касб этгани ҳолда, муваффақиятли янгиликлар омил маҳсулдорлигининг (бир бирлик қўшимча омил сарфига тўғри
(янги ғоялар) бозорда таклиф сифатида намоён бўлиб, истеъмолчилар келадиган қўшимча маҳсулот) камайиш қонуни қисқа муддатли оралиққа
бунинг учун пул маблағини тўлашга, яъни талабни қондиришга хизмат хосдир, чунки бу оралиқда камида битта омил ўзгармасдир. Узоқ муд-
қилади. 2 датли оралиқда барча омиллар маълум миқдордаги комбинацияда ошса,
Буни иккита омил (меҳнат ва капитал) ўртасидаги нисбатнинг тур- ишлаб чиқариш ҳажми ҳам ошиб боради.
лича ишлатилишидан келиб чиқиб, меҳнат унумдорлигига капитал ре- омил маҳсулдорлигининг камайиш қонуни (оМкҚ) чекли маҳсу-
сурсини ошириш орқали эришиш ёки капитал ресурсини камайтириб, лотнинг камайишини ифодалайди. Маҳсулдорликнинг камайиш қонуни
яъни меҳнат ресурсини капитал билан таъминланганини камайтириш маълум бир ишлаб чиқариш технологиясида ўринлидир (2.2.2-расм).
оқибатида ишлаб чиқаришни ташкил этиш усуллари орқали баҳо бериш оМкҚ абсолют бўлмасдан, нисбий характерга эгадир ва у маълум иш-
мумкин (2.2.1-расм). лаб чиқариш технологиясига қўлланилади. вақт ўтиши билан техноло-
Бу иқтисодий тилда изокванта деб юритилиб, у бир хил ҳажмдаги гиянинг такомиллашуви, маҳсулот ишлаб чиқариш чизиғини юқорироқ
маҳсулотни ишлаб чиқаришни таъминлайдиган ишлаб чиқариш омил- кўтарилишига олиб келиши мумкин.
лари сарфлари комбинацияларини ифодаловчи эгри чизиқ орқали ифо- Масалан, биринчи технологияда ўзгарувчан меҳнат ресурсидан мак-
симал фойдаланиш L бўлса (2.2.2-расм), янги, такомиллашган 2-техно-
1
Капитал логияга ўтилиши, меҳнат сарфи ҳажмини L га оширади (L > L ), янада
2
2
1
такомиллашган 3-технологияга ўтилиши меҳнат сарфини L миқдоргача
Меҳнат сарфини 3
иқтисод қиладиган оширади: L > L > L . шуни эслатиб ўтиш керакки, технологиянинг тако-
инновация 3 2 1
миллашуви оМкҚ умуман ишламаслигини билдирмайди, ушбу қонун ҳар
қандай ишлаб чиқариш технологиясида ҳам ўз кучини сақлаб қолади.
Изокванта
чизиғи Расмдаги 1-, 2- ва 3-такомиллашган технологияларга мос келувчи
ишлаб чиқариш чизиқларидаги А, В, С нуқталардан кейинги ишлаб чи-
Капитал сарфини қариш нуқталарида ҳар бир қўшимча сарфланган ишлаб чиқариш омили
Е 3 иқтисод қиладиган
1
инновация (меҳнат сарфи) ишлаб чиқариш ҳажмини камайтиради. Бундан кўрина-
Е дики, классик мактаб вакиллари ишлаб чиқариш омиллари изоҳланган
1
Е 2 графикда (2.2.1-расм) омиллардан турли нисбатларда фойдаланиш
орқали инновацион жараённинг вужудга келишини келтириб ўтадилар,
Меҳнат аммо ушбу қараш ва талқин инновациянинг туб моҳиятини очиб бериш
2.2.1-расм. Омиллар сарфини иқтисод қилувчи инновацион жараёнлар. учун етарли эмас.
1 Санто Б. инновация как средство экономического развития. – М.: Прогресс, 1990. с.83. 1 Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I. Mikroiqtisodiyot: Darslik. – T.: TDIU,
2 Твисс Б. Управление научно-техническими нововведениями. – М.: Экономика, 1989. 2006. 230-b.
