Page 7 - Ringkesan X-A

WAWASAN

UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA

A. Istilah Unggah-ungguh & Undha-Usuk sarta Panentune
Unggah-ungguh iku sejatine tata aturan panganggone basa Jawa miturut tata
krama. Dene sing diarani undha-usuk (tingkat tutur) iku minangka tata cara
(sistem) basa kang nuduhake tataran/tingkatan kang asipat resmi (formalitas)
lan kanggo ngajeni (menghargai) wong sing dirasakake dening O1 (penutur)
marang wong liya, yaiku O2 (mitra tutur) utawa O3 (wong sing dicritakake)
(Poedjosoedarmo, 1979: 16).Sing nemtokake anane tingkat tutur:
1. Tingkat formalitas hubungan ing antarane O1 lan O2:
a. tingkat keakraban hubungan kalawan O2.
b. tingkat keangkeran (hubungan kulawarga) O2 lan O3.
c. umur O2
2. Status Sosial:
a. kebangsawanan
b. pangkat
c. ekonomi
d. pendhidhikan

B. Ragam Unggah-ungguhing Basa Jawa
Miturut Sasangka (2007: 103-120) cak-cakane basa Jawa bisa kaperang dadi
loro, yaiku:
1. Basa Ngoko
Basa ngoko yaiku bahasane wong kang ora pati ngurmati kang diajak
guneman
Basa ngoko ana rong werna:
1.1 Ngoko lugu
Wujude tembung ngoko lan netral, ora ana tembung kang krama inggil
tumrap wong kang di ajak guneman. Yen ana, mung tumrap marang
wong sing digunem.
Kanggone: omongane bocah karo bocah sing kulina (akrab), omongane
wong tuwa karo wong enom, yen lagi ngunandika.
Tuladha:
(1) Yen mung kaya ngono bae, kowe mesthi ya bisa!
(2) Aku kulina turu awan
1.2 Ngoko alus
Basa ngoko kang alus utawa luwih diajeni. Wujude yaiku ora mung
tembung ngoko lan netral bae, nanging uga ana tembunge krama inggil,
krama andhap, lan uga krama. Mung bae ana tembung krama inggil
tumrap wong kang di jak guneman.
Kanggone: ibu marang bapak, adhi marang kangmase utawa mbakyune,
bisa uga kangmas utawa mbakyu marang adhi kang diajeni merga
pangkate luwih dhuwur, anak marang wong tuwa, guru padha guru kang
wis akrab/kulina.

7