Page 28 - LSDB xa Uy No

những chức dịch trong làng như lý trưởng, thôn trưởng, khán thủ và
các bậc kỳ lão. Họ là những người có trình độ văn hóa nhất định, có
uy tín trong làng, các điều khoản trong hương ước sau khi được toàn
dân bàn thảo và đồng tình, sẽ được trình lên các cấp huyện, phủ, tỉnh
duyệt để làm luật cho làng, rồi giao cho một người thủ khoán giữ, lại
chọn người chữ tốt chép thành nhiều bản. Các chức dịch trong làng
như tiên chỉ, lý trưởng, các giáp biểu mỗi người giữ một bản để thi
hành. Hễ trong làng có ai phạm một điều gì cứ đem hương ước ra mà
phân xử.

Hương ước mỗi làng có những điều khác nhau, bao gồm nhiều nội
dung: chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, môi trường... cụ thể:
- Quy định về những thiết chế xã hội trong làng như: Hội đồng
kỳ mục, lý dịch, dòng họ, ngụ cư và chính cư ở xóm, giáp...

- Quy định về hoạt động của các tổ chức phường hội, phe giáp, về
việc cúng tế thần linh, về chức vị ngôi thứ khao vọng.

- Quy định về các thứ bậc xã hội: già, trẻ, nam, nữ, quan, dân...
- Quy định về việc chia cấp ruộng đất, bảo vệ trị an, sinh, tử, giá
thú, nộp thuế, thưởng phạt.

- Quy định về việc học hành thi cử, xây dựng các công trình đình,
đền, miếu, đường sá, tổ chức hội hè...

Hương ước đề cao lão quyền và nam quyền, người già trong làng rất
được tôn trọng (Triều đình trọng tước, hương ước trọng xỉ). Hương ước
còn có những khoản thưởng phạt rõ ràng nhằm khuyến khích những
hoạt động có lợi cho cộng đồng và trừng phạt những kẻ làm phương
hại nó. Nếu làm trái quy ước thì “Trên có thánh thần chiếu xét, dưới có
luật pháp trừng trị”. Đây chính là yếu tố tích cực phát huy tinh thần
tự trị, tự quản cộng đồng làng xã rất cao. Thiết nghĩ, điều này hiện vẫn
còn nguyên giá trị trong công cuộc xây dựng đời sống văn hóa, quản lý
dân cư trong quá trình biến đổi làng xã lên đô thị.

Hương ước hay các quy ước văn hóa hiện nay đề cập đến nhiều vấn
đề của đời sống kinh tế, chính trị của nông thôn, nhưng nổi bật hơn
cả vẫn là những điều khoản liên quan đến văn hóa - xã hội và bảo vệ
trật tự trị an ở các thôn xóm. Nhìn chung các bản hương ước mới đặt
ra đều có sự tham khảo thêm các bản hương ước cổ truyền, điều đó
27