Page 196 - Thai Heritage from Space_ebook
P. 196
“ท่อปู่พระยาร่วง”...
คลองชลประทานระบบบาราย ที่มาของการสร้างเมืองสุโขทัย
“ภูมิลักษณ์ตะกอนรูปพัดก�าแพงเพชร”
ต้นก�าเนิด “ท่อปู่พระยาร่วง”
เมืองก�าแพงเพชร ตั้งอยู่บนฝั่งตะวันออก
แม่น�้าปิง ที่บริเวณจุดยอดสูงสุดของ “ภูมิลักษณ์ตะกอน
รูปพัดก�าแพงเพชร” เกิดจากการทับถมตะกอนแม่น�้าปิง
ท่วมล้นฝั่งตรงบริเวณที่แม่น�้าปิงไหลจากบริเวณภูเขา
ออกสู่ที่ราบบริเวณที่ตั้งเมืองก�าแพงเพชร อ�านวยให้น�้า
ที่ไหลล้นฝั่งแม่น�้าปิง ไหลไปตามความลาดเอียง
ของเนินตะกอนรูปพัดไปทางทิศเหนือ ทางทิศตะวันออก
และทางทิศใต้ตลอดเนินตะกอนรูปพัดลงสู่แม่น�้ายม
แนวคู-คันดินที่เห็นเป็นช่วงๆ จากแม่น�้าปิงที่
เมืองก�าแพงเพชร ยาวตลอดถึงเมืองสุโขทัยและ
เมืองศรีสัชนาลัยนั้น ภาพจากดาวเทียมแสดงให้เห็นคู-
คันดินยาวเป็นแนวไปตามขอบด้านเหนือของภูมิลักษณ์ ภูมิลักษณ์ตะกอนรูปพัด
ตะกอนรูปพัดก�าแพงเพชร เชื่อมต่อกับแนวคู-คันดิน กําแพงเพชร
บนที่ราบลานตะพักแม่น�้ายมซึ่งยาวไปตามแนวเชิงภูเขา
หลวงตลอดถึงเมืองสุโขทัย ความลาดเอียงตามแนวคู-
คันดินอ�านวยให้น�้าไหลได้เองจากแม่น�้าปิงขึ้นไปทาง
ทิศเหนือถึงเมืองสุโขทัยโดยอาศัย “บาราย” ยกระดับน�้า
ให้สูงขึ้นไหลไปตามแนวคลองชลประทาน ระบบบาราย
ไปบรรจบกับแนวคลองระบายน�้าจากศรีสัชนาลัยด้าน
ทิศเหนือมารวมกันที่บารายพระพายหลวงเมืองสุโขทัย
เมืองก�าแพงเพชรตั้งอยู่ชิดฝั่งตะวันออกของ
แม่น�้าปิง ตรงกันข้ามกับเมืองนครชุม เป็นส่วนสูงสุด
ของภูมิลักษณ์ตะกอนรูปพัดก�าแพงเพชรมีระดับ
ความสูงจากระดับน�้าทะเล ๗๙ เมตร ระบายน�้าไหล
แยกแขนงไปตามความลาดเอียงของภูมิประเทศที่
แผ่กว้างเป็นรูปพัด ด้านทิศเหนือผ่านเมืองบางพาน
ไปรวมกับคลองวังชะโอน และคลองสารบบไหลลงสู่ ก�าแพงเมือง-คูเมือง สุโขทัย ศรีสัชนาลัย และก�าแพงเพชร รวมทั้งคูคลองมีความสัมพันธ์กับ
แม่น�้ายมที่บ้านปากพระ ห่างจากเมืองสุโขทัยไปทาง สภาพภูมิประเทศ ปรากฏให้เห็นเด่นชัดในรูปถ่ายทางอากาศ และภาพจากดาวเทียม
ทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ ๒๐ กิโลเมตรที่ระดับ เมืองสุโขทัย ตั้งอยู่เชิงเขาหลวงบนลานตะพักแม่น�้าฝั่งตะวันตกของแม่น�้ายมที่ระดับความสูง ๔๙ เมตร
ความสูงประมาณ ๕๔ เมตร ด้านทิศตะวันออกระบาย (ระดับทะเลปานกลาง)
ลงสู่ที่ราบน�้าท่วมถึงลุ่มน�้ายม-น่าน ยาวตลอดจาก เมืองศรีสัชนาลัย ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของเมืองสุโขทัยบนฝั่งตะวันตกของแม่น�้ายมที่ระดับความสูง
เมืองพิษณุโลกถึงบริเวณเมืองพิจิตรซึ่งมีระดับความสูง ๖๕ เมตร (ระดับทะเลปานกลาง)
อยู่ที่ ๓๖ เมตร และตลอดทิศใต้ถึงที่ราบลุ่มตีนปิง เมืองก�าแพงเพชร ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของเมืองสุโขทัย บนฝั่งตะวันออกของแม่น�้าปิงที่ต�าแหน่ง
ระดับความสูงประมาณ ๒๖ เมตร เป็นบริเวณที่ จุดยอดของภูมิลักษณ์ตะกอนรูปพัดก�าแพงเพชรที่ระดับความสูง ๗๙ เมตร (ระดับทะเลปานกลาง)
แม่น�้าปิงไหลมาบรรจบกับแม่น�้าน่าน เป็นที่ตั้งของ ร่องรอยหลักฐานคู-คันดิน ปรากฏให้เห็นในภาพจากดาวเทียม แสดงว่าเป็นแนวคลองโบราณ มีคันดิน
เมืองปากน�้าโพ จังหวัดนครสวรรค์ ด้านทิศเหนือน�้าไหล สร้างขึ้นเป็นพนังข้างเดียวบ้างสองข้างบ้าง ยาวตลอดจากก�าแพงเพชร สุโขทัย ถึงศรีสัชนาลัย เป็นลักษณะ
จากเมืองก�าแพงเพชรที่ระดับความสูง ๗๙ เมตร “คลองชลประทานระบบบาราย” ขุดน�าน�้าจากแม่น�้าปิง ที่ก�าแพงเพชรทางทิศใต้ และคลองที่ขุดน�าน�้าจาก
ตามแนวขอบภูมิลักษณ์ตะกอนรูปพัดก�าแพงเพชร คลองหนองขามที่ศรีสัชนาลัยทางทิศเหนือ มาบรรจบกันที่ “บารายพระพายหลวง” เป็นคลองชลประทานโบราณ
จนถึงสุโขทัยที่ระดับความสูง ๔๖ เมตร ตรงต�าแหน่ง มีชื่อในจารึกว่า “ท่อปู่พระยาร่วง” เป็นที่มาของการสร้าง “เมืองสุโขทัย” สร้างขึ้นในภายหลังโดยอาศัย
ที่คลองตัดผ่านภูมิประเทศเป็นที่ลุ่มตกท้องช้างน�้าไหล แนวคลองเป็นคูเมืองด้านตะวันออก
ผ่านไม่ได้ ภูมิปัญญาในอดีตได้สร้าง “บาราย” ยกระดับ
ให้น�้าไหลผ่านต่อไปตามธรรมชาติ
182 182 l
