Page 39 - E-MODUL LARUTAN ELEKTROLIT DAN NONELEKTROLIT(2)
P. 39

L
                                                                               o
                                                            r
                                                            r
                                                                         n

                                                                l
                                                                         n

                    E
                                                                                               o
                                                                     d
                                                                                        e
                                                                                               o
                                                                     d
                    E-Modul Larutan Elektrolit dan Non Elektrolittt
                    E
                                                                l
                                    L
                             dul
                                                                                    E
                                                                       a
                             dul
                        M
                           o
                                                                                    E
                        M
                           o
                                                                                                  i
                                                                                                 l
                                                                                       l
                                                                                                 l
                                                                               o
                      -
                                                                       a
                                                                                                  i
                      -
                                                                                       l
                                       a
                                                                  t
                                                                  t
                                                n
                                                                                          kt
                                                       ekt
                                                              o
                                              a
                                              a
                                                              o
                                                n
                                                                 i
                                                                                          kt
                                                                                 n
                                                      l
                                                      l
                                                                 i
                                                       ekt
                                                   E
                                                   E

                                                                                             r
                                                                            N
                                          ut

                                                                                             r
                                       a
                                                                            N
                                                                                        e
                                         r
                                         r
                                                                                 n
                                          ut
                                                    ed
                                 B
                                                                        ea
                                                                      L
                                              Guid
                                 Berbasis Guided Discovery Learningningning
                                   erba
                                         s
                                           is
                                 B erba  s is  Guid ed     Dis co ver y  L ea r
                                                        Dis
                                                                   y
                                                            co
                                                                           r
                                                               ver
                           a
                       ra
                                 nis
                          j
                                              o
                                         /Dis
                             t
                   De
                                       s
                                     a
                                                    s
                               I
                                                 ia
               C.      De ra j a t     I o nis a s i i /Dis o s ia s
               C.
               C. Derajat Ionisasi/Disosiasiii
                                                s
                                o
                                                                               n
                                    ek
                                                                       ajat
                                                         i
                                                            n
                                                                                   as
                                                                                                 i.
                                                                             io
                                                                                       d
                                  el
                                               m
                                                                                         is
                                                                                           o
                                                                   d
                                                                                 is
                                                      lik
                                                     i
                                                 e
                                                   m
                                                                    er
                                                                                              i
                                       tr
                                                                                               as
                                                                                     i/
                                           lit
                                                             ilai
                                                                                             s
                                         o
                         ar
                           u
                       L ar u tan     el ek tr o lit   m e m i lik i   n ilai   d er ajat   io n is as i/ d is o s i as i.  Ad
                             tan
                       Larutan  elektrolit  memiliki  nilai  derajat  ionisasi/disosiasi. Adaaa
                       L
                                                                                                    Ad
                                                                u
                                   an
                                                                       d
                                                                                                       n
                                         ter
                                                                                 an
                                                                                      a
                                                   etik
                           in
                                                i
                 e
                                                                                               ir
                        g
                  m
                                      g
                                                  k
                                                                                             a
                                                                                                   y
                          k
                                                           s
                                                                                     d
                                                        a
                                                            u
                                                                             u
                                                                                          m
                                                             at
                                                                                        la
                                                                              tk
                                                                        ilar
                                            jad
                              an
                                                                  zat
                      n
                                  y
               kemungkinan yang terjadi ketika suatu zat dilarutkan dalam air, yakniii
                     u
               k
                                                                                                    ak
               k e m u n g k in an     y an g     ter jad i  k etik a  s u at u     zat  d ilar u tk an     d a la m     a ir , ,     y ak n
                         eb
                                                                    u
                                                                                                    lar
                                                             a
                                                                        s
                                                                          eb
                                                       p
                                         ecar
                                        s
                                                                                                       u
                                                           n
                                               a
                                                                                            tid
                                                         u
                                                                                ian
                            u
                                                          r
                                    u
                                                                                     d
                              t
                                                                                               ak
                     ter
               zat  tersebut  larut  secara  sempurna,  larut  sebagian  dan  tidak  laruttt
               zat   ter s eb u t   lar u t      s ecar a   s e m p u r n a , ,      lar u t   s eb ag ian      d an      tid ak      lar u
                                                   e
                                                                 lar
               zat
                                                                      t
                                                                             ag
                                 lar
                                                                                       an
                        s
                                      t
                                                     m
                                                  s
                              Seca
                                                                                                    ju
                                                        k
                                          u
               d
                                                                                            tr
               dalam  air.  Secara  kuantitatif,  kuat  lemahnya  larutan  elektrolit jugaaa
                                               titatif
                                            an
                                                                                       elek
                                                                                u
                     m
                                                                        y
                                     a
                                                                                  tan
                                                                              ar
                                                         u
                                                                                              o
                                                                          a
                                                                                                       g
                                                               le
                 ala
                                                                       n
                                                                    ah
                                                           at
                                                                                                lit
               d ala m      air . .      Seca r a      k u an titatif , ,      k u at   le m ah n y a   l l ar u tan      elek tr o lit  ju g
                                        k
                                    r
                                                                 m
                         air
                                                                                          s
                                                                                          s
                                                     is
                                                                                       is
                                                                                         o
                                                                                       is
                         iu
                                                                                         o
                                                 io
               dapat diukur dari derajat ionisasi ( ),,,
               d
                                                    n
                                                                                                    n
               d ap at  d iu k u r     d ar i  d er ajat  io n is as i  (  )  = derajat disosiasi (untukkk
                                                                                               i
                                                                                               i
                                                                                                      tu
                    at
                 ap
                                       d
                                     i
                                                          i
                                   ar
                               r
                                                                                                  u
                                                                                                 (
                                                                                                 (
                             u
                                                                                                      tu
                                                                                                  u
                                 d
                                                                                            ias
                            k
                                                                                     d
                                                                                            ias
                        d
                                                                                     d
                                                        as
                                                                                                    n
                                            ajat
                                         er
                                                                           er
                                                                      =
                                                                      =
                                                                           er
                                                                                at
                                                                              aj
                                                                              aj
                                                                                at
                                                                )
                                                            (
                                                                         d
                                                                         d
                                                          as
                                                                u
                                                             i
                                                      n
                                                                                      k
                                                        is
                                                                                       o
                                                               (
                                           er
                                                                   tu
                                          d
                                                                         s
                 en
                                                                                                        )
                    y
                            io
                                      u
                                   ata
                                                                               awa
                                                                                                    lar
                     awa
                                                                             y
                                                                      k
                                              ajat
               s en y awa   io n )      ata u  d er ajat   io n is as i  ( u n tu k      s en y awa   k o v alen      p o lar )
                                                    io
                              n
               senyawa  ion)  atau derajat  ionisasi (untuk  senyawa  kovalen  polar)...
               s
                                                                  n
                                                                          en
                                )
                                                                                          alen
                                                                                                   o
                                                                                                 p
                                                                                         v
                                                                       ar
                                                           r
                                                                                    lar
                            n
                                                                              eter
               Derajat ionisasi atau disosiasi merupakan parameter larutan elektrolit,lit,lit,
                                                             p
               Der
                                                               ak
               Der  ajat  io n is as i  atau     d is o s ias i  m e r u p ak an  p ar a m eter     lar u tan     elek tr o
                                                                           m
                                                            u
                          io
                                                                                                     o
                                                                          a
                    ajat
                                                                                             elek
                                           d
                                                       m
                                                         e
                                                 ias
                                                s
                                              o
                                            is
                                                                  an
                                                                                         tan
                                    atau
                                                                                       u
                                as
                                                     i
                                                                                                   tr
                              is
                                                                      p
                                   i
                                                                 t
                                                                           ter
                                                                                 ai
                                                                                 ai
                                                                 t
                                                                           ter
                                                               u
                                                                               r
                                                                                    te
                                                                    an
                                                                       g
                                                                              u
                                                                              u
                                                                       g
                                                               u
                                                                   y
                                                                   y

                                                                    an
                                                                               r

                                                                                                 ju
                                  ju
                                     m
                                                                                                 ju
                                  ju
                              an
                              an




                                             m
                                             m
                                                                                            ap
                                       lah
                                     m
                                                                                            ap
                                       lah
                            g
                    b
                    b
                                                                                                      l
                                                                                                      l
                 er
               p
               perbandingan  jumlah  mol zat  terlarut  yang  terurai  terhadap jumlahahah
                 er
               p
                                                                                                   m
                          in
                            g
                                                                                                   m
                          in
                     an
                     an
                        d
                        d
                                                        te
                                                        te
                                                                                        h
                                                                                         ad
                                                   zat
                                                   zat
                                                                                         ad
                                                                                        h
                                                            lar
                                                            lar
                                                                                    te
                                                           r
                                                                                       r
                                                                                       r
                                                           r
                                                 l
                                                 l
                                               o
                                               o
                                           s
                                                                        u
                                                                                   )
                                                               (
                                                                                                    is
                                                         r
                                                                               u
                            zat
                                      r
                                                          u
                                                                                          ajat
                                                           r
                                                                             m
                                                                         la
                   l
                                               elu
                     awal
                                            eb
                                                                                                      as
                  o
               m  o l  awal  zat  t er la r u t  s eb elu m     te r u r ai  ( zat  m u la - m u la ) . .  D er ajat  io n is as
                                                                           -
                                                                                 la
                                  er
               m
                                                   m
                                                                     m
                                                                                      D
                                       u
                                                                                                io
                                    la
                                                                                                  n
               mol awal zat terlarut sebelum terurai (zat mula-mula). Derajat ionisasiii
                                                            ai
                                                                                        er
                                                      te
                                                                 zat
                                         t
                                 t
               d ap at  d in y atak an     d en g an     r u m u s
               dapat dinyatakan dengan rumus:::
                 ap
               d
                                  an
                                                     u
                                                       s
                                        en
                                                   m
                                      d
                                                 u
                             atak
                                                r
                                            an
                    at
                       d
                           y
                                           g
                         in
                                                                tr
                                                                       k
                                                                        u
                                                                tr
                                                                       k
                                                                   lit
                                                                   lit
                                                                  o
                                                                  o
                                                          Elektrolit kuatatat
                                                            lek
                                                          E
                                                          E
                                                                        u
                                                            lek
                                                                  o
                                                                   lit
                                                                   lit
                                                                  o
                                                                tr
                                                            lek
                                                            lek
                                                          E
                                                          Elektrolit lemahahah
                                                                tr
                                                          E
                                                                       le
                                                                       le
                                                                         m
                                                                         m
                                                                     tr
                                                          Non elektrolitlitlit
                                                                       o
                                                          No  n     elek tr o
                                                              n
                                                          No
                                                                elek
                                          i
                   a
                    m
                                         n
                                           l
                                            ai
                                          i
                                           l
                   a
                                                                                          l
                                                                                          l
                                              d
                                                eraj
                                                    a
                                                     t
                                                eraj
                                                    a
                                              d
                                                                                          em
                 G
                 G
                                            ai


                 Gambar 5.  Rentang  nilai derajat ionisasi larutan elektrolit kuat, lemah dannn
                                                                                          em
                    m
                        ar
                        ar
                           5

                                                                                                 d
                              Ren
                              Ren
                           5

                                                                                                  a

                            .

                                                                                                  a
                            .
                                                                                                 d
                                                                                              ah
                                                                                              ah


                      b
                                         n


                                   an
                                   t
                                   t
                      b
                                      g
                                      g
                                   an

                                                                                  t
                                                                         e
                                                                                  t
                                                                l
                                                                                 i
                                                                          l
                                                                           ek

                                                                         e

                                                                                   k
                                                                                   k
                                                                             t
                                                                      n
                                                                                 i
                                                                                l
                                                                                l
                                                                 aru
                                                                    t
                                                                          l
                                                                     a
                                                                    t
                                                                l
                                                                      n
                                                                           ek
                                                                 aru
                                                                               o
                                                                               o
                                                                     a
                                                        o
                                                        o
                                                                                        ,
                                                         n
                                                                                       t
                                                                                       t
                                                         n

                                                     t


                                                                                        ,
                                                       i
                                                       i
                                                          i
                                                            as
                                                                              r
                                                            as
                                                                                     u
                                                               i
                                                               i
                                                                                     u
                                                           s
                                                           s
                                                          i
                                                                                      a
                                                                                      a
                                                                              r
                                                                             t
                                     ek
                                   e
                                         o
                                        r
                                n
                              non elektrolittt
                              n o n     e l l ek t t r o l l i i
                               o
                              n
                                                                                                         3333
                                                                                                         3
                                                                                                         3
                     KE  L A S     X  S M A / / M
                                  S
                               X
                                    M
                                         M
                                      A
                     KE
                     KELAS X SMA/MAAA
                         L
                            S
                          A
   34   35   36   37   38   39   40   41   42   43   44