Page 10 - ED 211
P. 10
กระบวนทัศน์จึงไม่ได้เป็นการเปลี่ยนวิธีคิด วิธีปฏิบัติ วิธีให้คุณค่าชุดใหม่เท่านั้น หากแต่เป็นการ
ปรับเปลี่ยนทัศนะหรือความคิดพื้นฐานในการมองโลก มองชีวิตหรือโลกทัศน์ การปรับเปลี่ยนกระบวน
ทัศน์จึงเป็นเรื่องของช่วงเวลาหรือยุคสมัย เช่นเดียวกับทัศนะของคูห์นและคาปร้า
การศึกษา
เช่นเดียวกับค าว่ากระบวนทัศน์ การศึกษาถูกนิยามในความหมายที่หลากหลาย อันเป็นผล
มาจากความแตกต่างของทัศนะหรือความเชื่อที่บุคคลและสังคมยึดถือ ทัศนะหรือความเชื่อที่ท าให้เกิดข้อ
ถกเถียงเกี่ยวกับความหมายของการศึกษามาอย่างยาวนานว่าการศึกษาควรหมายถึงสิ่งใด ก็คือทัศนะที่มี
ต่อธรรมชาติของมนุษย์ที่แตกต่างกัน เพ็ญสิริ จีระเดชากุล (2533: 19-20) สรุปว่าความหมายของ
การศึกษาที่อาจเรียกได้ว่าเป็นต านานทางการศึกษา ซึ่งเป็นความหมายที่สะท้อนถึงทัศนะที่มีต่อธรรมชาติ
ของมนุษย์ที่แตกต่างกันมี 3 แบบ คือ 1) ทัศนะที่มองว่าการศึกษาเป็นกระบวนการช่วยให้มนุษย์น า
ความสามารถที่มีอยู่ภายในตนเองออกมาใช้อย่างดีที่สุด (Education as Manifestation) ซึ่งเป็นทัศนะที่
เชื่อว่ามนุษย์เป็นผู้มีความสามารถอยู่ในตนเอง การศึกษาจึงต้องช่วยพัฒนาความสามารถที่อยู่ภายใน
ออกมาให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ 2) การศึกษาในฐานะที่เป็นกระบวนการแสวงหาความรู้จากภายนอก
(Education as Acquisition) เป็นทัศนะที่เชื่อว่ามนุษย์เกิดมาพร้อมกับจิตที่ว่างเปล่าเหมือนผ้าขาว
การศึกษาจึงต้องช่วยให้สามารถแสวงหาความรู้จากโลกภายนอก หรือถ่ายทอดความรู้หากไม่สามารถ
แสวงหาความรู้ได้เอง และ 3) ทัศนะที่มองว่าการศึกษาเป็นกระบวนการปะทะสังสรรค์ระหว่างบุคคลกับ
สิ่งแวดล้อมภายนอก (Education as Transaction) เป็นทัศนะที่เชื่อว่ามนุษย์เป็นผู้มีศักยภาพที่จะ
พัฒนาหรือเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม และเชื่อว่าสิ่งแวดล้อมก็ย่อมมีผลกระทบต่อบุคคลด้วย การศึกษาจึง
ต้องเป็นการให้และรับระหว่างผู้เรียนกับสิ่งแวดล้อม
นอกจากความแตกต่างของทัศนะที่มีต่อธรรมชาติของมนุษย์แล้ว ความแตกต่างของทัศนะ
ต่อสิ่งที่ถือว่ามีค่าสูงสุด ท าให้นักการศึกษาบางคนมองการศึกษาในความหมายที่แตกต่างกัน ดังเช่น
กฤษณมูรติ (Krishnasmurti. 1895-1986) นักปรัชญาที่สนใจการศึกษา ซึ่งมองว่าการศึกษาคือการ
ค้นพบความหมายของชีวิต เข้าใจกระบวนการทั้งหมดของชีวิต เข้าใจความหมายของชีวิต และรู้จัก
ตนเอง การศึกษาจึงต้องช่วยเสริมสร้างปัญญา เพราะปัญญาคือความสามารถที่จะค้นพบ ท าให้คิดได้
อย่างอิสระ ซึ่งหมายถึงการท าให้ผู้เรียนปราศจากความกลัวต่อสิ่งใด ๆ เพื่อเข้าใจถึงสัจจะและสาระของ
การมีชีวิตอยู่ ดังบทสนทนาระหว่างกฤษณมูรติกับสมาชิกของมูลนิธิและครูโรงเรียนหุบเขาฤาษี ความ
ตอนหนึ่งว่า
ตั้งต้นที่โรงเรียนและสืบเนื่องตลอดชีวิต ไม่มีที่สิ้นสุด จงมอง เฝ้ามองมัน เธอให้การศึกษา
เด็กผู้ชายพวกนั้นในวิชาภาษาอังกฤษ คณิตศาสตร์และวิชาอื่น ๆ เธอก าลังให้การศึกษา
เอกสารประกอบการสอนรายวิชากระบวนทัศน์ทางการศึกษา พรใจ ลี่ทองอิน | 4
