Page 4 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)
P. 4

1-AMALIY MASHGʻULOT
                                                 TUPROQ KESMASINI OLISH.
                                  (CHUQURCHA, YARIM CHUQUR, ASOSIY CHUQUR)

                       Tuproq chuquri oʻz vazifasiga koʻra 3 xil boʻladi; 1.Asosiy chuqur; 2. Yarim
                 chuqur; 3. Chuqurcha.
                        1.Asosiy  chuqur  tuproq  tiplarini  aniqlash  uchun  qaziladi,  u  tuproq

                 qalinligining hammasini oʻz  ichiga  olishi  kerak.  Tuproq paydo qiluvchi jinslarga
                 va jarayoniga qarab uning chuqurligi 150 sm dan 300 sm gacha boʻlishi mumkin
                 (hozirgi  vaqtda  10,    15,  20  m,  hatto  undan  ham  ortiq    qazish    kerakligini

                 prof.A.Rasulov    aniqladi).  Asosiy  chuqur  relefga  asosan  qazilib,  oʻsimligi,  ona
                 jinsiga koʻra oʻzgarishi mumkin.
                        2.  Yarim  chuqur  asosan  tip  va  tipchalarni  ajratishda,  ularning  chegaralarini
                 aniqlashda  xizmat  qiladi.  Uning  chuqurligi  75-150  sm  boʻladi.  Agar    chuqur

                 qazishda  oʻzgarishlar  roʻy   bersa,  jumladan  ona jinsi yoki biron boshqa tipda
                 tuproq boʻlsa, u holda yarim chuqur, asosiy chuqurga aylantirilib qaziladi.

                        3.  Chuqurcha  25-75  sm  chuqurlikda  qazilib  tuproqlarning  tip,  tipchalarini,
                 ularning  tarqalish  chegaralarini  aniqlash  uchun ishlatiladi.
                 Eng asosiy va muhim ishlardan biri chuqurchaga joy tekislashdir. Chuqurni shunday
                 joydan  qazish  kerakki, u  atrof  faktorlarning  ta’sirini  oʻz  ichiga  olsin.Chuqurni

                 yoʻl  yoqasidan,  ekinlar  va  almashlab  ekilgan  dala  chekkasidan,  jar  tepasidan,
                 doʻngdan,  eski  chuqurdan  qazish  man  etiladi.Agar  qiyalik  joy  boʻlsa,  u  xolda
                 qiyalikning  uzunligiga  qarab  asosiy  chuqur  va  yarim  chuqur  qaziladi.  Bunda

                 qiyalikning yuqori, oʻrta va etak qismidan qazishga toʻgʻri keladi.Agar tekislikda
                 mikrorelef  koʻtarilgan  yoki  pasaygan  boʻlsa,  u  holda  har  ikkalasidan  asosiy
                 chuqur qaziladi. Dalada chuqur qazish uchun hamma talabga javob beradigan joy

                 tanlanib,  uzunligi  150-200  sm,  kengligi  60-80  sm,  chuqurligi  150-300  sm  qilib
                 toʻgʻri  toʻrtburchak  shaklida  qaziladi  (yer  osti  suvi  yaqin  yerlarda  esa  sizot  suvi
                 chiqquncha, yer osti suvi chuqur yerlarda 3 m va undan ortiq qaziladi).Chuqurning

                 quyoshga qaragan devori tik va silliq, unga qarama-qarshi tomoni esa zinapoya qilib
                 qaziladi.Chuqurning  devorini,  albatta  quyoshga  qaratib  qazish  kerak.  Bunday
                 chuqurda  tuproq  qavatlari  bir-biridan  oson  ajratiladi,  shuningdek  yangi
                 yaralmalarning, oʻsimlik va hayvonot izlarining joylanishi va nami aniq koʻrinadi.

                 Buning  uchun  chuqurning  devoriga  tuproq  tushmasligini  hisobga  olish  lozim.
                 Chunki,  chuqurning  bu  tomonidan  tuproqning  genetik  gorizontlari,  morfologik

                 belgilari aniqlanib, namunalar olinadi.








                                                                4
   1   2   3   4   5   6   7   8   9