Page 9 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

3-rasm. Tuproqning tusi.

Tuproq strukturasi. Tuproqning donadorligi deganda uning tabiiy ravishda struktura
boʻlaklari va agregatlariga ajralib ketish xususiyati tushuniladi; struktura boʻlaklari

va agregatlar odatda gumus va tuproqdagi mayda mexanik zarralarining oʻzaro
birikshidan hosil boʻladi.
Struktura tuproqning muhim va oʻziga xos alomati boʻlib, uning genetik

hamda agroishlab chiqarish xarakteristkasini aniqlashda katta ahamiyatga egadir.
Tuproqlar strukturasinig morfologik tiplari S.A.Zaxarov tomonidan yaxshi
ishlab chiqilgan. Har bir tuproq va uning genetik qatlami uchun tuproqlar

strukturasining ma’lum tipi toʻgʻri keladi. Tuproq agregatlarining shakliga qarab
strukturaning uch xil tipini ajratib koʻrsatish qabul qilingan; kubsimon, prizmasimon
va plitasimon strukturalar.

Kubsimon struktura tipiga oʻlchamlari uchala oʻq (gorizontal va vertikal)
boʻylab taxminan bir xil boʻlgan agregatlar kiradi. Bunday agregatlar koʻp yoqli
dumaloq shaklda boʻladi. Shakli va katta-kichikligiga koʻra, kubsimon
strukturaning quyidagi tiplari mavjud:

a) palaxsali struktura – burchaklari, qirralari va yoqlari yaqqol ifodalanmagan, 5 sm
dan katta boʻlgan agregatlar:

b) uvoqchali struktura-yuqoridagidek, ammo oʻlchami 5 dan 0,5 sm gacha boʻlgan
agregatlar. Mayda-yirikligiga koʻra ular oʻz navbatida yirik uvoqchali, uvoqchali va
mayda uvoqchali agregatlarga boʻlinadi;
v) yongʻoqsimon (gʻoʻrasha) struktura-burchaklari, qirralari va yoqlari yaqqol

ifodalangan, 20-5 mm kattalikdagi agregatlar. Ular yirik yongʻoqsimon va mayda
yongʻoqsimon agregatlarga ajratiladi.

9