Page 14 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

Tuproq qoʻshilmasi. Tuproq paydo boʻlish jarayoniga hech qanday aloqasi

boʻlmagan, keyinchalik sirtdan qoʻshlib qolgan, togʻ jinsi parchasi hamda organik
qoldiqlar singari moddalar tuproq qoʻshilmasi deyiladi.
Hayvonlarning suyagi, oʻsimliklarning qoldigʻi kabilar biologik qoʻshilma

hisoblanadi. Tosh, shagʻal kabilar esa mineral qoʻshilma boʻladi. Bulardan tashqari,
uy-roʻzgʻor asboblarining siniqlari (sopol, chinni, oyna va metall) arxeologik
qoʻshilma deyiladi. Bu qoʻshilmalarni oʻrganish tuproqning yoshini va insonlarning

tuproqqa qay darajada ta’sir qilganliklarini aniqlashga imkon beradi.

8-rasm.Tuproq qoʻshilmasi.
Tuproqning yangi yaralmasi. Tuproq paydo boʻlish jarayonida vujudga
kelgan, shakli va tarkibi har xil boʻlgan turli holatdagi birikmalar yangi yaralma

deyiladi. Yangi yaralma paydo boʻlishi jihatidan kimyoviy va biologik boʻladi.
Tuproq qatlamida toʻplanib qolgan kaltsiy xlorid (CaCl 2), magniy sulfat (MgSO 4),
gips (CaSO 4 *2H 2O), ohak (CaCO 3) singari tuzlar shuningdek, temir, kremniy

oksidlari FeO, SiO birikmalari kimyoviy yangi yaralma deyiladi.
Tuproq yangi yaralmasi uning paydo boʻlishida katta ahamiyatga ega boʻlib,
tuproqdagi jonivorlarning (umurtqali va umurtqasiz) hayot kechirishi va oʻsimlik

(koʻp yillik va bir yillik) ildizlarining rivojlanishi natijasida paydo boʻlgan qoldiqlar,
shuningdek, ayrim jonivorlar organizmi orqali chiqarilgan moddalar biologik
yaralma deyiladi, masalan: kaprolitlar-chuvalchang chiqindilari.
Tuproq qatlamlaridagi har qaysi yangi yaralmalarning turi va xarakterini oʻrganish

bilan tuproqning paydo boʻlishi va ayrim qatlamlardagi kimyoviy va biologik
jarayonlarni aniqlash mumkin.

14