Page 12 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

suv zahiralarini, sugʻorish muddatlarini aniqlash, tuproqqa ishlov berish va

boshqalar uchun aniqlanadi.
Tuproqning bu belgilarini oʻrganishda har qaysi qatlamning namligini
oʻrganish ham katta ahamiyatga ega, chunki tuproqning ba’zi belgilari uning namlik

darajasiga qarab oʻzgaradi. Morfologik belgilariga koʻra tuproqlarning namlik
darajasi, hoʻl, nam, nimxush va quruq boʻladi.
Qatlam orasidan suv tomchilari sizib tursa hoʻl tuproq, zarra orligʻi suv bilan

toʻyingan boʻlsa nam tuproq, zarralar toʻzimasdan bir-biriga yopishib tursa, nimxush
tuproq va zarralar toʻzigan holda boʻlsa, quruq tuproq deyiladi. Lekin tabiatda
absolyut quruq tuproq boʻlmaydi. Tuproqning namlik darajasiga koʻra oʻziga xos
agrotexnika tadbirlari qoʻllaniladi.

5-rasm Tuproqning namligi.

Tuproqning mexanik tarkibini aniqlash dala sharoitida taxminiy tarzda boʻlib,
keyinchalik laboratoriyada analiz qilish yoʻli bilan tekshirib koʻriladi. Tuproqning

mexanik tarkibi dala sharoitida quruq va nam holida aniqlanadi. Nam hoatda
aniqlash uchun tuproq namunasiga uni xamirsimon va eng plastik holatga
keltiradigan miqdorda suv qoʻshiladi. Xlorid kislota ta’sirida vijillab qaynaydigan

karbonatli tuproqlarga suv emas, balki NaCI ning 10% li eritmasi qoʻshiladi.
Tuproqlar mexanik tarkibi ayrim turlarining alomatlarini hoʻl loy qilib koʻrish
usulini qarab chiqamiz.

Qum quruq holatda sochiluvchan boʻladi, agregatlar hosil qilmaydi. Loy
qilingan tuproq namunasini dumaloqlab boʻlmaydi.
Qumloq tuproq quruq holatda barmoqlar bilan bosilganda osongina

parchalanadigan palaxsa va kesaklar hosil qiladi. Loy qilingan qumloq tuproq
namunasini dumaloqlash mumkin, ammo ip qilib eshib boʻlmaydi.
Engil qumoq tuproqlar quruq holatida dumaloq shakldagi kesaklar hosil
qiladi, barmoq bilan kuchsiz ezganda ham bu kesaklar maydalanib ketadi. Loy

namunasini dumaloqlash, yoʻgʻonligi taxminan 3 mm li chilvirga aylantirish
mumkin. Chilvirni halqa qilib bukmoqchi boʻlsak, u qismlarga boʻlinib ketadi.

12