Page 51 - ศาสนาและหน้าที่พลเมือง ม.ต้น

43

2. วิปสสนาภาวนา (การเจริญปญญา) เมื่อจิตของผูบําเพ็ญเพียรตั้งมั่นอยูในสมาธิจิตของ

ผูบําเพ็ญเพียร ยอมมีกําลังอยูในสภาพที่นิ่มนวล ควรแกการวิปสสนาภาวนาตอไป
อารมณของวิปสสนาแตกตางจากอารมณของสมาธิ เพราะสมาธินั้น มุงใหจิตตั้งมั่นอยูใน

อารมณหนึ่งแตอารมณเดียว โดยแนนิ่งอยูเชนนั้น ไมนึกคิดอะไร แตวิปสสนาไมใชใหจิตตั้งมั่นอยูใน
อารมณเดียวนิ่งอยูเชนนั้น แตเปนจิตที่คิดใครครวญหาเหตุและผลในสภาวธรรมทั้งหลาย และสิ่งที่เปน

อารมณของวิปสสนานั้นมีแตเพียงอยางเดียว คือ ขันธ 5 ซึ่งนิยมเรียกวา รูป - นาม โดยรูป มี 1 นาม นั้น
มี 4 คือ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ซึ่งนาม นั้น เปนเพียงสังขารธรรม เกิดจากการปรุงแตง

แตเพราะอวิชชา คือ ไมรูเทาสภาวธรรม จึงทําใหเกิดความยึดมั่น เปนตัวเปนตน การเจริญวิปสสนา
มีจิตพิจารณาเห็นสภาวธรรมทั้งหลาย คือ ขันธ 5 เปนอาการของพระไตรลักษณ คือ เปนอนิจจัง คือ

ไมเที่ยง ทุกขัง คือ ลวนเปนทุกข อยูในสภาพเดิม ไมไดตองแปรเปลี่ยนไป และอนัตตา ไดแก ความ
ไมใชตัวตน ไมใชสัตวบุคคล ไมใชสิ่งของ สรรพสิ่งทั้งหลายเพียงชั่วคราว เทานั้น เมื่อนานไปยอม
เปลี่ยนแปลงกลับไปสูสภาวะเดิม สมาธิและวิปสสนา เปนทั้งเหตุและผลของกันและกัน และอุปการะ

ซึ่งกันและกัน จะมีวิปสสนา ปญญา เกิดขึ้นโดยขาดกําลังสมาธิไมไดเลย

การเจริญวิปสสนาอยางงาย ๆ ประจําวัน
1. มีจิตใครครวญถึงมรณสติกรรมฐาน คือ ใครครวญถึงความตายเปนอารมณ เพื่อไมให

ประมาทในชีวิต ไมมัวเมา เรงทําความดี และบุญกุศล เกรงกลัวตอบาปที่จะติดตามไปในภพหนา
2. มีจิตใครครวญถึงอสุภกรรมฐาน ไดแก สิ่งที่ไมสวย ไมงาม เชน ซากศพ รางกายคนที่เปน

บอเกิดแหงตัณหาราคะ กามกิเลส วาเปนของสวยงาม เปนที่เจริญตาเจริญใจ ไมวารางกายของตนเอง
และของผูอื่นก็ตาม แทจริงแลวเปนอนิจจัง คือ ไมเที่ยงแท แนนอน วัน เวลา ยอมพรากจากความ

สวยงามจนเขาสูวัยชรา ซึ่งจะมองหาความสวยงามใด ๆหลงเหลืออยูไมไดเลย
3. มีจิตใครครวญถึงกายคตานุสสติกรรมฐาน เรียกกันวา กายคตาสติกรรมฐาน จิตใครครวญ

ผม ขน เล็บ หนัง ฟน พิจารณาใหเห็นความโสโครกของรางกาย เพื่อใหนําไปสูการละสักกายทิฏฐิ คือ
ความเห็นผิดในรางกายของตน

4. มีจิตใจใครครวญถึงธาตุกรรมฐาน คือ การพิจารณาวา รางกายของเราและของผูอื่น
ไมใชตัวของเราแตอยางใดเลย เปนแตเพียงธาตุ 4 ที่มาประชุม เกาะกุม รวมกันเพียงชั่วคราว ถึงเวลา

เกาแกแลว แตกสลายตายไปกลับไปสูความเปนธาตุตาง ๆ ในโลกตามเดิม