Page 8 - Gramatyka dla praktyka III wersja flipbook 2024

GRAMATYKA DLA PRAKTYKA

Części zdania
Części zdania dzielimy na główne: podmiot i orzeczenie oraz drugorzędne: przydawkę, dopełnienie i okolicznik.

część zdania określa pytania przykłady

Ania śpi. Oni kaszlą. Ziemia się kręci.
podmiot Kto? Co? Kogo? Czego? Edwarda nie ma w pracy.
Brakuje czasu.

Co robi / robił / będzie robił?
orzeczenie Co się z nim dzieje? Dziecko się bawi. Chłopiec upadł.
W jakim stanie się znajduje? Córka choruje.

Kogo? Czego? Komu? Czemu? Co? Tomek kupił mamie kwiaty.
dopełnienie orzeczenie
Z kim? Z czym? O kim? O czym? itp. Babcia upiekła ciastka z dżemem.
Długo spacerowałam w lesie.
Jak? Gdzie? Kiedy?
okolicznik orzeczenie Wróciłam z wakacji wcześniej
W jakim celu? Jak bardzo? itp.
z powodu choroby.
podmiot
przydawka dopełnienie Jaki? Który? Czyj? Ile? Czego? Z czego? Moja córka wypożyczyła dwie stare
okolicznik książki w bibliotece uniwersyteckiej.

Grupa podmiotu i grupa orzeczenia
Grupę podmiotu tworzy podmiot i jego przydawki, a grupę orzeczenia – orzeczenie i dopełnienia oraz okoliczniki. Przydawka może
również określać dopełnienie i / lub okolicznik.

Grupa podmiotu Grupa orzeczenia

Zdenerwowany pacjent po wizycie napisał długą skargę.

podmiot orzeczenie
kto? co zrobił?
przydawka okolicznik przydawka dopełnienie
jaki? kiedy? jaką? co napisał?

Związki wyrazowe w zdaniu
Zdanie to struktura, jej elementy – wyrazy – tworzą określone związki. Główne części zdania – podmiot i orzeczenie – też są
współzależne i muszą dostosować do siebie swoje formy gramatyczne, np. Dzieci biegały w parku. Kuzyn śpi w kuchni. Dwóch
studentów siedziało w bibliotece. Dużo kotów tu poluje.
Orzeczenie określa formę gramatyczną dopełnienia i jego przydawki (najczęściej jest to rzeczownik i przymiotnik), np. Nie mamy
elektrycznego samochodu. Interesujemy się elektrycznym samochodem. Czasami w dopełnieniu występuje przyimek. Decyduje
on wtedy o formie całego dopełnienia, np. Idę do mojego profesora. Myślę o moim profesorze. Przyimek jest silniejszy niż czasownik
– dopełnienie musi przyjąć formę wymaganą przez przyimek.
Orzeczenie łączy się również z okolicznikami, choć nie wpływa bezpośrednio na ich formę. Forma okolicznika zależy od użytego
przyimka, np. Wracamy do domu. Ogród jest za domem. Jeśli okolicznik jest przysłówkiem, wówczas jego forma się nie zmienia, np.
Szybko zjedliśmy obiad. Marysia szybko pisze bezwzrokowo.
Inne typy związków wyrazowych to połączenia z rzeczownikiem. Mogą się z nim łączyć przymiotniki, zaimki i liczebniki. Oba człony
przyjmują wtedy jednakową formę determinowaną przez czasownik lub przyimek (ten sam przypadek, liczba i rodzaj gramatyczny),
np. To są kwiaty dla miłej dziewczyny. Nie znasz naszego ojca. Mam dwa jabłka. To jest ulica Marszałkowska.
Z rzeczownikiem może się też łączyć rzeczownik. Jeden rzeczownik narzuca wtedy formę drugiemu, np. ulica Słowackiego
(dopełniacz), zainteresowanie teatrem (narzędnik). W takiej sytuacji orzeczenie lub przyimek może wpływać na formę gramatyczną
pierwszego członu, drugi natomiast zawsze pozostaje w formie narzuconej przez pierwszy, np. Jestem na ulicy Słowackiego. Jadę ulicą
Słowackiego. Dziecko nie wykazuje zainteresowania teatrem. Dzięki zainteresowaniu teatrem poznałam mojego męża.

6