Page 91 - Педагогика

кеңейіп, құлқы түзеліп, тілі баю үшін жас балаға ертегі – тым
қымбат нәрсе. Бала ертегіні жан-тәнімен тыңдайды. Ертекке
шын кѳңілімен нанады. Бала құрғақ ақылды ұқпайды.
Жандандырып, суреттеп алып келсең ұғады. Мысалы, балаға
ѳтірік айтпа деген құрғақ сѳзің желге айтылғанмен бірдей.
Егер сен балаға ѳтірікші туралы ертек айтсаң, сол ертекте
ѳтірікшінің ѳтірігінен қор болғанын, зиян кѳргенін суреттеп
алып келсең, міне, бала ѳтірік айтпау керек екендігін сонда
ұғады. Қысқасы, балаға ертегі – тым қымбат нәрсе. Бірақ
ертегінің ертегісі бар. Кейбір ертектер баланы бұзудан басқаға
жарамайды. Мысалы, дию, пері, жалмауыз кемпір, аруақ,
кѳрден кебінін жалмап шығатын обыр, жын- шайтан секілді
ертегілерді балаға айту тіпті дұрыс емес. Мұндай ертегілер
баланы бұзады, қорқақ, жасық қылады. Қазақтың баланы
«бѳки келеді», «қызыл кѳз келеді» деп қорқытулары да тым-ақ
жарамайтын іс.
Бала ойыны. Баланың қиялы әсіресе ойыңда жарыққа
шығады. Ойын – балаға кәдімгідей бір жұмыс. Ойнағанда бала
әсерлерімен пайдаланады. Айналасындағы тұрмыста нені
кѳрсе, соны істейді. Мысалы, қазақ баласы біреуі ат болып
қашады, біреуі құрық салады. Шырпыларды тізіп-тізіп кѳш
жасайды. Балшықтан мал жасайды, қуыршақтан қыз жасап,
таныстырады, күйеу келтіреді, құда түсіреді.
Жалқы һәм жалпы ойын. Тіпті жас бала жалқы ойынды –
жалғыз ойнауды жақсы кѳреді. Әлі тілі еркін
жетілмегендіктен, ол басқа балалармен қатынаса алмайды. Ал
енді ѳскен сайын жалпы ойынды бірігіп ойнауды жақсы кѳре
бастайды. Жалғыз ойнаса, іші пысады. Жалпы ойын баланың
тілінің ѳркендеуіне кѳп пайда. Бірігіп ойнағанда тоқтаусыз
қозғалып, күліп, былдырлап сѳйлей береді. Жалпы ойын
жалпы тұрмысқа яғни басқа адамдармен бірігіп тұруға
үйретеді. Ѳзінің сѳзін, тілегін біреуге тыңдатып, басқаның
тілегін, сѳзін ѳзі тыңдап, қысқасы біріккен тұрмыстың бірінші
шарты – жалпы заңдарды орындап, атқарып үйренеді. Ал енді
87