Page 78 - Кыргызстан тарыхы 11 - кл

солдаттардын саны 40 миңге жеткен. Атаман Дутовдун 1918-ж.
Пржевальск жана Нарын аймагында Совет бийлигин орно-
туу курч кырдаалда өткөн. Бул жактагы эмгекчилер Совет бий- 3-июлда Оренбург шаарын басып алышы менен Түркстан Бор-
бордук Россиядан бөлүнүп калган.
лигинин жеңишин кубаттаи, Совет бийлигин орнотууга жар-
Түркстандагы контрреволю циячыл күчтөрдү басуу үчүн
дам берүүлөрүн сурап, Жети-Суу областтык жана Пишпек уезд-
дик Советтерге кайрылышкан. Нарын кыргыздарынын чакы- 1918-ж. июлда Ак-Төбө, Закаспий, Жети-Суу фронттору түзүл-
руусу боюнча Токмоктон Ф. Дубовицкий командирлик кылган гөн. Согуштук аракеттерге жетекчилик кылуу үчүн Түркстанда
кызыл гвардиячылар келишип, мындагы контрреволюциячыл коргонуу штабы, фронтторду башкаруу үчүн Түркстан Рес-
публикасы ны н Револю циялы к аскердик совети түзүлгөн.
күчтөрдү, Кокон автономиялуу өкмөтүнүн куралдуу отрядынын
Анын башында башкы командачы турган. Кызыл Армиянын
калдыктарын талкалаган. Нарын аймагынын Советтеринин съез-
ди 1918-ж. 8-апрелде ачылып, аймакта Совет бийлиги орногон- жаңы бөлүктөрүн түзүүгө өзгөчө көңүл бурулган.
дугун билдирген. Кыргызстандын түштүгүндө граждандык согуш басмачылар-
га каршы багытталган. Алгачкы мезгилде басмачылардын ара-
Ысык-Көл өрөөнүндө, өзгөчө Пржевальскиде, Түп, Теплоклю-
кети жергиликтүү калктын улуттук-боштондук күрөшү катары
ченка сыяктуу айрым кыштактарда бай орус дыйкандары, ка-
башталып, бара-бара реакциячыл кыймылга айланып кеткен.
зак орустар көп болгондуктан, алар Совет бийлигин орнотууга
айыгышкан каршылык көрсөтүшкөн. Бул жерде контрреволю- Кыргызстандын түштүгүндө отурукташкан калк жыш жай-
циячыл күчтөрдү басуу 1918-ж. жайына чейин созулган. 1918-ж. гашкан. Өндүргүч күчтөрдүн өнүгүшүнө ылайык алар бир нече
июнь айынын аягында Верныйдан келген кызыл гвардиячы- социалдык топторго бөлүнгөн. Бийликке умтулган жергиликтүү
байлар, жаш буржуазия, өзгөчө мусулман дининин төбөлдөрү
лардын отряды Пржевальскидеги Убактылуу өкмөттүн бийли-
басмачылардын негизги кыймылдаткыч күчтөрүн түзгөн. Боль-
гин жоюп, 26-июнда Советтердин уездик съездин чакырууга
көмөктөшкөн. Съезд Советтердин эски курамын таратып, жаңы шевиктер партиясынын динге каршы жаңылыш саясаты, дин
кызматкерлерин куугунтукташы эл массасынын бир бөлүгүнүн
курамды шайлаган. Советтердин жаңы курамы Пржевальски-
деги бийликти колуна алган. кыжырдануусун туудурган. Карапайым калктын улуттук эр-
киндик, өзүнүн диний ишенимдерин коргоо үчүн күрөшүн контр-
Ошентип, 1918-ж. орто ченинде Совет бийлиги Кыргызстан-
дын бардык жерлеринде орнотулган. революциячыл күчтөр билгичтик менен пайдаланган. Басмачы-
лардын куралдуу күчтөрүн алданган же жазалоодон корккон
дыйкандар түзгөн. Басмачылыкты идеялык жактан колдогон
Борбордо жана жер-жерлерде Совет
Граждандык согуш бийлигинин орношу бийликтен кулатыл- дин кызматкерлери динди беттерине кармашып контрреволю-
циячыл үгүт иштерин активдүү жүргүзүшүп, караңгы элдин ба-
ган таптардын куралдуу каршылыгын туу-
дурган. Граждандык согуш бийлик үчүн күрөштүн уландысы шын айлантышкан. Совет бийлиги тарабынан киргизилген «Ас-
болгон. Ошондуктан революция менен граждандык согуштун кердик коммунизм» саясаты боюнча дыйкандардын ашыкча ма-
лын, эгинин тартып алуу эрежеси да айрым дыйкандардын
ортосуна так чек коюуга мүмкүн эмес. Бирок 1918-ж. биринчи
жарымына чейин куралдуу күрөш чектелген мүнөздө болгон. басмачылар тарабына өтүшүнө түрткү болгон.
Келишпес мүнөзгө ээ болгон айыгышкан согуш 1918-ж. Басмачылыкты жергиликтүү феодалдар менен буржуазия же-
экинчи жарымынан башталып, 1920-ж. аягына чейин созул- тектеген улутчул кыймыл болгон деп бир беткей баалоого бол-
бойт. Анткени аларды империалисттик мамлекеттер, биринчи
ган. Бул согуш Түркстан аймагында, анын ичинде Кыргыз-
кезекте Англия колдоп, жетекчилик кылган. Түштүк Кыргыз-
станда, эң эле катаал формада жүргүзүлүп, айрым бир өзгөчө-
станга кеңири жайылган басмачылардын кыймылын Калкожо,
лүктөр менен өткөн.
1918-ж. жайында империалисттик мамлекеттердин аракет- Мадаминбек, Мойдунбек, Эргеш, Рахманкул, Шермухаммед,
теринин натыйжасында граждандык согуш күч алат. Ак гвар- Аман палван, Ж аныбек-казы ж. б. корбашылар жетектеген.
диячылар менен бириккен Англиянын, Франциянын, АКШ- Алар чындыгында ак гвардиянын офицерлерине, чет элдик ин-
нын жана Япониянын куралдуу күчтөрү Совет бийлигин кула- тервенттерге баш ийген.
Басмачылыктын демөөрчүлөрү бул кыймылга саясий түс бе-
туу үчүн согуш аракеттерин ачык башташкан. Алардын негиз-
ги сокку уруучу күчүн революцияга чейин эле чехтер менен риш үчүн панисламизм жана пантуркизм идеяларын пайдала-
словактардан түзүлгөн Чехословакия корпусу түзгөн. Андагы нышкан. Чет элдик империалисттер бул аркылуу өздөрүнүн кы-
www.trk.kg
7 6 7 7