Page 66 - STAV broj 300

DRUŠTVO

Nikola Pašić i Ante Trumbić
predstavništvo formira spo- naroda iz Austro-Ugar- Kraljevine SHS u Kraljevinu Jugoslaviju i
razumno između Narodnog ske, od ukupno 18 člano- podjelu na upravna područja. Prekrajanjem
vijeća i predstavnika naroda va, njih 18 je bilo iz BiH, unutrašnjih granica formirano je devet ba-
Kraljevine Srbije, ustanovi uz dodatnih pet imenova- novina i Uprava grada Beograda, kao deseta
odgovornost vlade prema nih iz sastava raspuštenog upravna jedinica. Kao i druge jugoslavenske
parlamentu, ostanu dota- Bosanskog sabora. Do 1. zemlje, i Bosna i Hercegovina je ovom po-
dašnje pokrajinske uprave novembra 1918. godine djelom izgubila svoju historijski jedinstvenu
koje će biti odgovorne au- ustrojene su oružane sna- teritorijalnu cjelovitost, bila je podijeljena
tonomnim predstavništvi- ge i policija, te okružni, između četiri banovine: Vrbaske, Zetske,
ma i pod kontrolom države, kotarski i seoski odbori, Primorske i Drinske.
da se Konstituanta izabere a Austro-Ugarska preda- Administrativni centri dvije banovi-
na osnovu općeg, jednakog, la je vlast. Prva Narodna ne bili su u Bosni i Hercegovini: Sarajevo
ravnopravnog, tajnog i pro- vlada za Bosnu i Herce- Drinske i Banja Luka Vrbaske banovine,
porcionalnog prava glasa, a govinu imenovana je 3. a ostale dvije izvan Bosne i Hercegovine:
definitivne državne granice novembra 1918. godine Primorske u Splitu i Zetske u Cetinju.
budu u skladu s etničkim gra- s deset članova, u kojoj To se značajno odrazilo i na nacionalnu
nicama na osnovu principa su predsjednik i pet mi- strukturu stanovništva jer su u Vrbaskoj i
narodnog samoopredjeljenja. nistara (ili povjerenika) Drinskoj većinu stanovništva činili Srbi,
U odgovoru na adresu pri- Krfska deklaracija bili Srbi, tri Hrvata i je- u Zetskoj Srbi i Crnogorci, a u Primorskoj
jestolonasljednik Aleksandar dan Musliman. Predsjed- Hrvati, odnosno ovakvom podjelom Mu-
je u ime kralja Petra I proglasio “ujedinjenje nik Vlade bio je Atanasije Šola. slimani su ostali manjina u sve četiri ba-
Srbije sa zemljama nezavisne države Slove- Vlada Narodnog vijeća SHS za Bosnu i novine. Kralj Aleksandar centralizirao je
naca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljev- Hercegovinu radila je od 1. novembra 1918. do upravu, nastojao novom podjelom riješiti
stvo Srba, Hrvata i Slovenaca” i rekao da će 31. januara 1919. godine, kada je zamjenjuje nacionalno pitanje nametanjem integral-
obrazovati vladu koja će biti odgovorna na- Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu od nog jugoslavenstva po kojem u Jugoslaviji
rodnom predstavništvu i čiji će prvi i naj- 1. februara 1919. godine. Činilo ju je osam postoji umjesto tri naroda samo jedan je-
važniji zadatak biti utvrđivanje državnih povjerenstava s predsjednikom Atanasijem dinstven jugoslavenski narod s tri pleme-
granica u skladu s etnografskim načelima. Šolom na čelu. Zemaljsku vladu zamijenila na (srpsko, hrvatsko i slovensko). Nakon
Prvodecembarske izjave kao “konstitutivni je 11. jula 1921. godine Pokrajinska uprava ukidanja svih demokratskih obilježja ju-
akt” predstavljale su osnovu državnopravnog za Bosnu i Hercegovinu. goslavenskog državnopolitičkog sistema,
provizorija u novostvorenoj državi Kraljevi- Prva zajednička vlada Srba, Hrvata i kralj je objavio Zakon o kraljevskoj vlasti
ni SHS od ujedinjenja do donošenja Vidov- Slovenaca formirana je 20. decembra 1918. i vrhovnoj državnoj upravi, te time preu-
danskog ustava 1921. godine. U tom periodu godine, u koju su iz Bosne i Hercegovine zeo i zakonodavnu i izvršnu vlast.
najvišu vlast u Kraljevini SHS predstavljali ušli dr. Tugomir Alaupović, dr. Mehmed Za kraj, sitna zanimljivost. General-pu-
su kralj, odnosno regent Aleksandar, Vlada Spaho i dr. Uroš Krulj. Umjesto ustrojstva kovnik Stjepan Sarkotić bio je posljednji
i Privremeno narodno predstavništvo. Prva države na federalnom principu, osnovana je austrougarski zemaljski poglavar Bosne
Vlada KSHS obrazovana je 20. decembra centralistička monarhija s jakom unitaris- i Hercegovine. U vrijeme dvojne monar-
1918, a Privremeno narodno predstavništvo tičkom vladom. Aktom ujedinjenja i stva- hije važio je za nacionalnog heroja, bio je
sastalo se 1. marta 1919. ranjem Centralne vlade u Beogradu počele moćna osoba s odličnim vezama. No preko
su pripreme za održavanje izbora za prvu noći se za njega sve promijenilo. Kako su u
BOSNA U SHS Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS, a člancima o raspadu monarhije pisali nedav-
Bosna i Hercegovina postala je dijelom do kraja septembra 1920. godine Narodno no hrvatski mediji, voz kojim je iz Bosne
SHS monarhije. Kada je drugog i trećeg marta vijeće prestalo je raditi i sva vlast u Bosni i Sarkotić u novembru 1918. godine dopu-
1918. godine u Zagrebu donesena Rezolucija Hercegovini prešla je na organe Centralne tovao u Zagreb sačekala je u tri sata ujutro
o ujedinjenju jugoslavenskih naroda koji su vlade u Beogradu. vojska i masa civila. Uhapšen je i odveden
bili u sastavu Austro-Ugarske, skupu su pri- Nakon što je kralj Aleksandar uveo dikta- u hotel “Palace”, gdje je do sedam sati uju-
sustvovali i predstavnici BiH. U Narodnom turu 6. januara 1929. godine, ukinut je Ustav, tro tri puta pokušao samoubistvo. Sarkotić
vijeću Vijeću SHS sa sjedištem u Zagrebu u raspuštena Skupština i zabranjen rad svim je kasnije otišao u Beč, gdje je umro 1939.
kojem bi bile predstavljene političke stranke političkim strankama. U oktobru 1929. go- godine kao vatreni protivnik jugoslaven-
i nacionalne organizacije južnoslavenskih dine kralj je donio Zakon o preimenovanju skog ujedinjenja. n

66 3/12/2020 STAV