Page 55 - STAV broj 397

150 godina izloženo je bezobzirnoj devastaciji i gotovo potpunoj
fizičkoj eliminaciji”, kazao je Dedović, naglasivši: “Apeliram,
tražim, zahtijevam da aktuelna mostarska gradska vlast stvarno
počne rješavati zahtjeve Islamske zajednice na ostvarivanje prava
na upotrebu i stavljanje u općekorisnu funkciju 17 velikih nerije-
šenih predmeta koji se odnose na vakufsku imovinu, a koji godi-
nama leže u ladicama gradske administracije, u duhu ravnoprav-
nog tretmana svih vjerskih zajednica, vjerskih prava i sloboda u
demokratskom pluralnom društvu.”

NECIVILIZIRAN ODNOS SISTEMA
“Osnovni izvori za izradu izložbe ‘Mostarski haremi u vre-
menu devastacije 1878.-1992.’ bili su gruntovni podaci o stanju
imovine mostarskih vakufa sabrani u knjizi ‘Mostarski vakufi od
1931. do 2013. godine’, čiji je autor mostarski muftija Salem ef.
Dedović, te građa iz Austrijskog državnog arhiva u Beču koja se
odnosi na originalne kartografske i katastarske dokumente prvog
sistematskog geodetskog premjera Mostara iz 1881. godine”, kaže Pod prinudnim ekonomskim slabljenjem vakufi nisu bili u stanju
Kurt i nastavlja: “Ovo snimanje je izvršeno samo dvije i po go- pružiti ozbiljniji materijalni doprinos vjersko-prosvjetnom životu
dine nakon austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine, tako muslimansko-bošnjačke zajednice u gradu. Bitno je istaći da je u
da su spomenuti dokumenti, naročito prve karte, veoma bitni za razdoblju monarhističke Jugoslavije (1918–1941) šest džamija i
izučavanje historije Mostara i naše domovine.” tri mesdžida u Mostaru stavljeno van funkcije.
Kurt napominje kako je dvije godine prije katastarskog sni- Za mostarske vakufe je naročito teško bilo vrijeme socijali-
manja nova austrougarska uprava sprovela i prvi službeni popis u stičke Jugoslavije (1945-1992). U tom periodu porušeno je devet
Bosni i Hercegovini (1879). U Mostaru je tada evidentirano 1.909 džamija, četiri mesdžida i svi objekti nekadašnjih mostarskih
kuća, 2.535 domaćinstava i ukupno 10.848 stanovnika (od toga 6.421 medresa, osim Karađozbegove. Uništavanje mostarskih harema
muslimana, 3.026 pravoslavnih, 1.366 rimokatolika i 35 Jevreja). bila je planska i kontinuirana aktivnost socijalističke vlasti. Na
Mostarski haremi vakufsko su naslijeđe izrazite kulturno-umjet- taj način zatirao se bitan segment bošnjačke kulture, ali i najsta-
ničke vrijednosti. Nažalost, u posljednjih gotovo 150 godina izloženi rija historija ovog grada.
su bezobzirnoj devastaciji i gotovo potpunoj fizičkoj eliminaciji. Kurt podsjeća kako je do danas uništena većina mostarskih
Takav necivilizirani odnos bio je uobičajena praksa postojećih dr- harema. Pojedini od njih – Šehitluci (u Brankovcu), Kantarevac
žavnih sistema vlasti nakon 1878. godine, počev od Austro-Ugar- (u Liska ulici), harem u Husein-hodžinoj mahali (u Ulici Huse
ske Monarhije (1878–1918), zatim Kraljevine SHS i Jugoslavije Maslića) – nakon 1945. godine pretvoreni su u parkove. Tokom
(1918–1941), kao i socijalističke Jugoslavije (1945–1992). Agresije na Bosnu i Hercegovinu (1992–1995) dva od ta tri “par-
Uže područje Mostara koncem XIX stoljeća imalo je više od ka” su ponovo postala mjesta ukopa stradalih Mostaraca.
četrdeset harema, 1931. godine mostarski haremi zauzimali su “Prema planovima socijalističkih urbanista, pojedini haremi
površinu od 205.935 kvadratnih metara (više od dvadeset hek- su potpuno ‘zbrisani’ i na njima su izgrađeni javni objekti kao što
tara). Nalazili su se uz svaku džamiju i po svim četvrtima grada. je željeznička (i autobuska) stanica, zgrada Elektro-Hercegovine i
Mostarski su haremi, podsjeća Kurt, poput druge vakufske imo- zgrada GP Hercegovine (u Ričini). Na mjestu Velikog zahumskog
vine, u proteklim decenijama različitim “zakonskim mjerama” harema podignuta je osnovna škola (OŠ ‘Antun Branko Šimić’). De-
bili izloženi uzurpaciji koja je redovno vodila njihovom nestanku. vastirani su haremi uz džamije hadži Memijinu, Mehmed-ćehajinu,

STAV 14/10/2022 55