Page 62 - STAV broj 388

DRUŠTVO

Broj muslimanskih mahala smanjio
se na četiri (Mahala Mesdžida Mehme-
da ćehaje, Mahala Mesdžida Hadži-Ali-
je, Mahala Mesdžida Hamzi-age i Maha-
la Mesdžida Huseina čauša), dok se broj
kršćanskih mahala povećavao (Ivana sina
Marka, Višnjak, Dolna).
Za vrijeme višestoljetne osmanske vla-
davine, od sredine 15. do početka 19. sto-
ljeća, Kragujevac je izgrađivan i uređivan
za potrebe muslimanskog stanovništva.
Bio je u rangu kasabe i razvijao se na lije-
voj obali Lepenice. Tipična urbana struk-
tura te vrste naselja sastojala se iz centra
ili čaršije i stambenih naselja ili mahala.
Početkom 17. stoljeća Kragujevac se
spominje kao sjedište istoimenog kadi-
luka. U djelu Rumelija i Bosna sredinom
17. stoljeća ostavio je o Kragujevcu, koji Most u Kragujevcu
naziva Karađofča – Karagiofdscha, kratku
bilješku čuveni osmanski geograf i poli- Kragujevac je dobio ime po kraguju, ptici grabljivici, koja se
histor Hadži Kalfa (1609–1657), označa-
vajući ga “velikom kasabom” udaljenom nastanjivala usred šume u kojoj je podignuto naselje. Nisu
od Stambola devetnaest dana. Navodi da saglasni ni historičari ni filolozi oko porijekla naziva naselja.
je Kragujevac sjedište kadiluka. Do kra-
ja 17. stoljeća muslimansko stanovništvo Za riječ “kraguj”, vrsta jastreba, od koje potječe naziv
činilo je uvjerljivu većinu u kragujevač- Kragujevac, jedni smatraju da je turskog porijekla, a drugi
koj kasabi i nahiji.
da je zapravo pozajmljena iz čagatajskog jezika. U svakom
AUSTRIJSKO-OSMANSKI RATOVI slučaju, riječ je došla preko Osmanlija.
KRAJEM 17. I U 18. STOLJEĆU
A onda krajem 17. stoljeća slijedi po
Osmansko Carstvo katastrofalni Veliki beč- Austrijska okupacija potrajala je nekoliko području sjeverne središnje Srbije obra-
ki rat (1683–1699). Operacijama kršćan- mjeseci 1689. i 1690. godine. Čaršija je, bez zovali provinciju, tzv. Kraljevinu Srbiju,
ske vojske, u kojoj je bilo i srpskih usta- sumnje, mnogo stradala. Porušena je džamija koja je trajala do 1739. godine.
nika, južno od Save i Dunava, upravljao i nekoliko mesdžida. Gotovo cjelokupno U ovom periodu Kragujevac je dobio
je markgrof Ludvig Badenski. Austrijska muslimansko stanovništvo je izbjeglo. vojni značaj i postao pravi mali vojnički
vojska, potpomognuta srpskim ustanicima, Kada su Osmanlije pod komandom grad, bio je pretvoren u vojno utvrđenje
potukla je 1689. godine osmansku vojsku novog velikog vezira Mustafe Ćuprilića s jakom vojničkom posadom i postao voj-
kod Grabovca i Batočine. Osmanska voj- konsolidirale svoje redove i preuredile no-administrativni centar. Za strategijske
ska se u neredu povlačila prema Jagodini vojsku, krenule su u odlučnu kontrao- potrebe Austrijanci izgrađuju u blizini
i Kragujevcu. Austrijske trupe u svom na- fanzivu. Osmanlije su se ponovo vratile Kamene ćuprije, koja je ojačana i utvrđe-
diranju osvojile su Kragujevac. u Kragujevac, a s njima i muslimansko na, veće utvrđenje okruženo palisadama
stanovništvo. O životu i razvitku grada i rovom (šancom) ispunjenim vodom iz
na Lepenici u ovom periodu osmanske Lepenice, kao centar distrikta kraguje-
vladavine teško je nešto više reći. Zna se vačkog, ali i kao komandanturu srpske
da je naselje vrlo brzo obnovljeno. milicije za cio južni front.
Vjerovatno pred sam kraj 17. stoljeća u Kompleksu utvrđenja pripadale su i
Kragujevcu je sagrađena lijepa nova peto- građevine iz osmanskog perioda: džamija
kupolna džamija na mjestu stare džamije – koja je tada bila pretvorena u pravoslav-
(vjerovatno s jednom velikom kupolom i nu crkvu, Muselimov konak – u kojem su
četiri male), zidana od tesanog kamena i bili smješteni organi vojne i civilne upra-
s visokom munarom koja se vidjela s ve- ve, i Kameni most na Lepenici.
like udaljenosti. Iz tog perioda potječe i prvi plan Kra-
Tada je vjerovatno izgrađen i Muse- gujevca. To je poznati crtež utvrđenja na-
limov konak. Obje građevine bile su na pravljen s tačnošću ondašnjih vojno-in-
lijevoj obali Lepenice, kod starog kame- žinjerijskih metoda.
nog mosta, koji je bio u blizini, odnosno Mustafa-begova džamija pretvorena je
kod današnjeg Donjeg betonskog mosta. u crkvu uz pravoslavni vjerski ceremonijal
Početkom 18. stoljeća nastupa period 15/26. februara 1724. godine. Nazvana je Cr-
diskontinuiteta u orijentalnom razvoju kva Vavedenja Presvete Bogorodice. Pripala
Kragujevca. Nakon austrijsko-osman- je Valjevskoj eparhiji. Izaslanik mitropolita
skog rata (1716–1718), koji se završio valjevske eparhije Vićentija, sinđel Andrej
Muselimov konak i Mustafa-begova Požarevačkim mirom, ovi krajevi potpali Joakimović boravio je u Kragujevcu 14. i
džamija (crtež Feliksa Kanica) su pod austrijsku vlast. Austrijanci su na 15. marta 1736. godine. Prema njegovom

62 12/8/2022 STAV